یادداشت آریانا سلطانی

        مستأجر 
نوشته رولان توپور 
ترجمه کوروش سلیم‌زاده
.
"تحمل این را نداشت که به هرکجا که نگاه می‌کند، دشمنانش را ببیند. دیوانه که نبود. ص ۱۳۷


رولان توپور (Roland Topor)، نویسنده، تصویرگر و هنرمند فرانسوی، در سال ۱۹۳۸ در پاریس چشم به جهان گشود. او فرزند خانواده‌ای لهستانی بود که به فرانسه مهاجرت کرده بودند و کودکی‌اش در فضای ناامن سال‌های جنگ جهانی دوم گذشت. 
یهودی بودن کیش خانواده‌اش او را با مسائل و چالش‌های جدی مواجه کرد. این تجربه‌ها بر نگاه هنری او اثر گذاشت و بعدها در کارهایش، چه در نقاشی و طنز و چه در ادبیات و سینما، حضور یافت. توپور در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی در پاریس چهره‌ای شناخته‌شده بود و مرز میان واقعیت، خیال و طنز تلخ را در آثار خود بارها جابه‌جا کرد. رمان مستأجر، منتشرشده در سال ۱۹۶۴، مهم‌ترین اثر او در حوزه ادبیات به شمار می‌آید. سبک رمان وی دارای طنزی نیش‌دار و سورئالیسم است. ویژگی‌های کافکایی در اثر و سبک وی، این کتاب را منحصر به فرد می‌کند.

رمان با ورود مردی تنها به آپارتمانی جدید آغاز می‌شود. او در جست‌وجوی اجاره آپارتمانی آرام برای زندگی است، اما از همان لحظه‌ی نقل مکان، گذشته‌ی خانه خود را بر او تحمیل می‌کند. حضور مستأجر قبلی ـ زنی که به شکلی تراژیک خودکشی کرده است ـ همچنان در فضای آپارتمان احساس می‌شود و همین سایه، زندگی تازه‌ی شخصیت اصلی را به سمت پیچیدگی و تردید می‌کشاند. 

فضای اثر در ابتدا با جزییات روزمره و عادی شکل می‌گیرد. آپارتمان، راه‌پله‌ها و همسایگان به دقت توصیف می‌شوند. اما هرچه پیش می‌رویم، مرز میان آرامش و اضطراب کمتر قابل تشخیص می‌شود. رفتار همسایگان و توجه بیش از حد آنان به زندگی تازه‌وارد، فضایی سنگین و پرسش‌برانگیز می‌آفریند. 

.

رمان توپور در سال ۱۹۷۶ الهام‌بخش رومن پولانسکی برای ساخت فیلمی با همین نام شد. فیلم The Tenant بخش‌های اصلی روایت را حفظ می‌کند و مضمون بیگانگی، نظارت جمعی و ازهم‌گسیختگی هویت را به زبان سینما منتقل می‌سازد. این اقتباس، اثر را در کنار نمونه‌های شاخص ادبی و سینمایی قرن بیستم قرار داد.

در پایان می‌توان گفت مستأجر روایتی از زندگی شهری مدرن است که در قالب داستانی ساده، پرسش‌هایی عمیق درباره‌ی فردیت و جایگاه انسان در میان جمع پیش می‌کشد. آپارتمان در این رمان تنها یک محل زندگی نیست، بلکه صحنه‌ای است که در آن مرز میان فرد و دیگری به‌تدریج محو می‌شود و شخصیت اصلی ناگزیر با این محوشدن روبه‌رو می‌گردد.

در پناه خرد

پی‌نوشت: ویراست کتاب اصلا در سطح نام پرآوازه آن نیست.