یادداشت میر میثم آل‌رسول

        «برونو شولتس» نویسنده‌ای‌ست که اغلب در کنار «فرانتس کافکا» نام برده می‌شود؛ اما برخلاف کافکا، او با زبانی شاعرانه، تصویری و وهم‌گون، بیشتر به بازآفرینی ذهن و رؤیا می‌پردازد تا به نظم‌بخشیدن به کابوس. آثار او پر از تمثیل، پرش ذهنی، خواب‌نمایی و خیال‌گرایی‌اند.

بسیاری از خوانندگان ممکن است در مواجهه‌ی نخست با «آسایشگاه ساعت شنی» دچار خستگی یا بی‌حوصلگی شوند؛ چرا که نثر شولتس فشرده، متراکم و سرشار از استعاره‌های چندلایه است. اما اگر با حوصله، پیوسته و بی‌وقفه خوانده شود، ساختار اثر به‌تدریج خود را نمایان می‌کند و مخاطب را وارد جهان سحرآمیز و منحصربه‌فرد نویسنده می‌سازد.

مضمون اصلی نام برده «زمان» است: زمان از دست رفته، موهوم، گسسته از واقعیت؛ زمان به‌مثابه‌ی بیماری، و بیماری به‌مثابه‌ی انکار مرگِ عزیز.

پدرِ راوی در آسایشگاهی تحت نظر است که نه برای درمان، بلکه برای متوقف ساختن زمان بنا شده است. در کنار آن، مفاهیمی چون «حسرت»، «گذشته»، «فراموشی» و «جبران‌ناپذیری» پیوسته تکرار می‌شوند. بازگشت به گذشته در این روایت، نه عمل نجات‌بخش، بلکه گرفتار شدن در نوعی «زمانِ دست‌خورده و دستِ دوم» است که در آن نه چیزی قابل ترمیم است و نه چیزی قابل نجات.

اگر بخواهم اثر را در یک جمله خلاصه کنم: اثر، روایت پشیمانی یک مسافر زمان است در مواجهه با مصائبِ گذرِ زمان.

اگر به آثار روان‌کاوانه، انتزاعی، استعاری و فلسفی، با چاشنی سورئالیسم و نگاه پست‌مدرن علاقه‌مندید، این کتاب را حتماً بخوانید. و برای غرق شدن در فضای آن، دیدن نسخه‌ی سینمایی آن نیز توصیه می‌شود:

- Sanatorium pod klepsydrą -

ساخته‌ی ووچیچ هاس، ١٩٧٣، یکی از درخشان‌ترین آثار سینمای لهستان. اقتباسی از همین اثر.

این فیلم مملو از نشانه‌ها و نمادهای اروتیک، مذهبی، سیاسی و روان‌کاوانه است و به سبک باروک یا به‌تعبیری «باروک‌گون» ساخته شده است. برخی نسخه‌ها ممکن است به دلیل ممیزی، دچار اختصار یا سانسور شده باشند؛ به‌ویژه ترجمه‌هایی که به‌صورت رسمی در ایران منتشر شده‌اند. پس تماشای فیلم، در کنار خواندن کتاب، تجربه‌ای مکمل و پربار خواهد بود.

در نهایت:
اگر از تاریکیِ کافکا نترسیده‌اید، تاریکیِ شولتس را نیز باید تجربه کنید.
 یادداشتی بر مجموعه داستان آسایشگاه ساعت شنی به قلم برونو شولتس با تمرکز بر داستان آسایشگاه ساعت شنی.

□ تصویرگر و نویسنده: میر میثم آل‌رسول / ۴ تیر ١۴٠۴