یادداشت محمدامین اکبری

        به نام او

یکی از کتابهایی که در نمایشگاه کتاب خریدم و در این مدت مترصد بودم که بخوانمش کتاب «امپراتوری عقل؛ روایتی از تاریخ ایران» با نام اصلی «Empire of the Mind: A History of Iran» نوشته مایکل اکسورثی انگلیسی بود فردی که بیشتر با کتابی که در مورد نادرشاه افشار با عنوان «شمشیر ایران» نوشته است، و توسط یکی دو نشر عرضه شده ، شناخته می‌شود. البته «امپراتوری عقل» به‌واسطه نام و موضوع جذابش اولین کتابی بود که از این نویسنده خواندم.

اکسورثی که استاد تاریخ یکی از دانشگاه‌های انگلستان با تمرکز به مسائل خاورمیانه بود (ایشان سال دوهزار و نوزده به رحمت خدا رفته‌اند) به‌دلیل شغل پدرش در سالهای پیش از انقلاب مدتی در ایران زندگی کرده است. و شاید به‌همین دلیل علاقه زیادی به تاریخ ایران پیدا کرده و چندین کتاب درباره آن نوشته است. یکی از مهمترین آثارش همین «امپراتوری عقل» است که ناشر دیگری هم با عنوان «امپراتوری اندیشه» ترجمه‌ای از آن را عرضه کرده. این کتاب به‌شرح مختصری از تاریخ سرزمین ایران از دوره مادها تا به امروز می‌پردازد. آخرین چیزی که اکسورثی درمورد آن می‌نویسد انتخابات سال هشتاد و هشت و وقایع پس از آن است. با این توضیحات به‌راحتی می‌توان فهمید که مولف در این کتاب کم‌حجم نتوانسته به جزئیات بپردازد. یا از بسیاری از مقاطع تاریخ با شتاب گذشته است.

واقعیتش را بخواهید توقعم بیشتر از اینها بود یعنی اصلا توقع نداشتم که مولف در این کتاب تاریخ‌نگاری کند  بیشتر انتظار داشتم تحلیل او را از تاریخ  ایران بدانم و سرآخر به این نتیجه برسم که چرا او از عبارت «امپراتوری عقل» درباره این سرزمین استفاده کرده ولی متاسفانه کتاب را کتاب منسجم و روشمندی ندیدم و عنوان را هم بیشتر یک تعارف دیدم تا یک عبارت دقیق. مولف دربرخی جاها تاریخ‌نگاری می کند و با جز‌ئیات به‌شرح وقایع می ‌پردازد در برخی جاها تاریخ را کنار می گذارد و به تحلیل و نه تحلیل تاریخی بلکه به تحلیل و پژوهش ادبی، روی می آورد. از این کتاب چهارصد صفحه‌ای هشتاد صفحه درباره شعر فارسی است و بیشتر بیان مشهورات درباره شعر فارسی است و بیشتر به کار کسانی می‌آید که می‌خواهند اطلاعات مختصری در این باره داشته باشند.
در ادامه باز هم همین روش نامشخص را ادامه می دهد برای مثال از دوره مهم سلجوقیان می‌گذرد  و درباره نادرشاه افشار داد سخن می دهد. 

گویا مولف تمام کتاب تا پیش از دوره پهلوی را به‌عنوان دیباچه و مقدمه در نظر داشته تا از ایران معاصر بگوید. البته به‌علت ممیزی دو بخش آخر ترجمه و عرضه نشده است یعنی ترجمه کتاب با پیروزی انقلاب  به پایان می‌رسد ولی خود کتاب به وقایع پس از انقلاب تا انتخابات هشتاد و هشت هم می‌پردازد. من با انگلیسی دست‌و پاشکسته و استمداد از گوگل‌ترجمه دو فصل آخر را هم خواندم تنها به این امید که در موخره به مقصود نویسنده از نگارش کتاب پی ببرم ولی متاسفانه دیدم که نویسنده مقصود خاصی نداشته  و تنها می‌خواسته گزارش‌دهنده وقایع تاریخی باشد و یکسری کلیات را بیان کند شاید اصلا منِ ایرانی مخاطب این کتاب نیستم و نباید توقع زیادی از آن داشته باشم.