یادداشت Navid Kalahroudi

        معمولا دانشجویان ایرانی این حکایت را شنیده اند که پس از شکست ایرانیان از روسیه در دوران قاجار، عباس میرزا شاهزاده نواندیش ایرانی به دنبال پاسخ به این سوال برآمد که چرا ایرانیان بر خلاف دوره های پیشین تاریخ‌شان نتوانستند از پس روسیه برآیند و در جنگ شکست خوردند.
این را نیز می‌دانیم که برای پاسخ به این سوال و حل این بحران، نایب السلطنه ایران چند دانشجو را برای تحصیل به خارج از ایران فرستاد. ما تا حدی با نام میرزا صالح شیرازی که یکی از این دانشجویان بود آن هم به واسطه سفرنامه اش آشنا هستیم اما در مورد سرنوشت دیگر محصلین تاکنون متن موثقی به زبان فارسی نداشتیم. 
نایل گرین، استاد تاریخ اسلام در دانشگاه لس آنجلس بیش از نه سال از وقت خودش را صرف یک بررسی تطبیقی کرده است و با بررسی اسناد وزارت امور خارجه بریتانیا، نسخه های خطی، مدارک و آرشیوهای مختلف انگلیسی و فارسی تلاش کرده تا زندگی این محصلین را در انگلستان روایت کند.نویسنده همچون یک راوی دست ما را می‌‌گیرد و مخاطب را با داستان زندگی این شاهزادگان ایرانیِ جویای علم آشنا می‌سازد. 
اینکه چگونه این دانشجویان در ابتدای ورود به غربت سردرگم بودند، اینکه چطور پول چندانی در بساط نداشتند و البته خوش گذرانی و ولخرجی‌شان نیز صدای سرپرستشان را درآورده بود، اینکه چطور همت کردند و زبان انگلیسی آموختند و برای کسب درآمد -در انگلستان آن روز که سخت به زبان فارسی نیاز داشت- به آموزش متقابل فارسی و یادگیری انگلیسی پرداختند و البته اینکه با تلاش و رایزنی‌های فراوان به دانشگاه آکسفورد و کمبریج راه پیدا کردند اما به دلایلی هیچ گاه دانشجوی رسمی آن دانشگاه‌ها نشدند. 
میرزا صالح در میان این شاهزادگان  بیش از دیگران درخشید و با یادگیری زبان انگلیسی، فرانسه و لاتین با همراهی دوستانش به جمع بزرگان و مقامات انگلیسی پای گذاشت. او به تدریج صاحب ذوق و منشی دیپلماتیک گردید و آداب و رسوم انگلیسی را نیز یاد گرفت. 
مطالعه کتاب به ما کمک می‌کند تا اولا درکی متفاوت از مواجهه ایرانیان با تجدد پیدا کنیم و دوما این نکته را دریابیم که هیچ وقت دنیای سیاست سیاه و سفید نیست و آشنایی از نزدیک با جهان‌‌های دیگر تا چه حد می‌تواند مفید باشد به خصوص که این محصلین به عمق زندگی و فرهنگ مردم انگلستان راه یافتند و به تعبیری " انگریزی" شدند. 
پس از چهار سال هر کدام از این محصلین با بازگشت به ایران نقشی در حد و اندازه خود ایفا کردند:
آوردن دستگاه چاپ، تلسکوپ، انتقال فنون نظامی و وسایل جراحی و پزشکی و همچنین آشنایی با تاریخ و سیاست از دستاوردهای این سفر بود.