یادداشت Bêhzad Muhemmedî

        خواندن این اثر تجربه‌ای بود که برای من، به‌عنوان یک کُرد، هم بار آموزشی داشت و هم بار احساسی. روایت دقیق و مستند نویسنده از رویدادها، نه‌تنها تصویر روشن‌تری از قیامی مهم در تاریخ منطقه به دست می‌دهد، بلکه نشان می‌دهد چگونه تصمیم‌های چند سیاستمدار و دیپلمات در سطح جهانی، سرنوشت یک ملت را برای دهه‌ها تحت تأثیر قرار داد. آشنایی با پشت‌پرده‌ی مخالفت‌هایی که حتی از جانب برخی قدرت‌های وقت، مانند سرپرسی کاکس، با تشکیل دولت مستقل کُردی صورت گرفت، برایم هم تلخ بود و هم روشنگر.

در این میان، جنبه‌های مذهبی، قومی و سیاسی قیام با دقتی قابل‌تحسین کنار هم قرار گرفته‌اند. از نقش محدود رهبران علوی و برخی شیوخ قبایل، که به‌دلیل ملاحظات مذهبی یا منافع شخصی نه‌تنها همراهی نکردند بلکه در برابر شورشیان ایستادند، تا سیاست‌های سخت‌گیرانه و انکارگرانه‌ی دولت تازه‌تأسیس ترکیه، که هرگز وجود کُردها را به‌عنوان بخشی از ملت خود نپذیرفت، همه در چارچوبی تحلیلی و مستند بررسی شده است. این نگاه چندبعدی، خواننده را از قضاوت‌های شتابزده دور می‌کند و به فهمی عمیق‌تر از شرایط آن دوران می‌رساند.

از نکات تکان‌دهنده، روایت فرجام شورش و عقب‌نشینی نیروهای کُرد به خاک ایران است؛ جایی که نه‌تنها پناهی نیافتند، بلکه با مقاومت و حمله‌ی نیروهای ایرانی و حتی برخی کُردهای ایران مواجه شدند. همچنین شرح مقاومت سرسختانه‌ی ترکیه در برابر پیمان سور و موفقیتش در جایگزینی آن با پیمان لوزان، بخشی از واقعیت‌های سیاسی آن دوره را برملا می‌کند که کمتر در روایت‌های عمومی دیده می‌شود. این‌ها نشان می‌دهد که جغرافیای سیاسی منطقه، از همان ابتدا بر پایه‌ی موازنه‌ی قدرت و مصالح دولت‌ها شکل گرفته، نه بر اساس آرمان‌های مردمانش.

ترجمه‌ی روان و وفادار به متن اصلی، با دقت ابراهیم یونسی، مطالعه‌ی این اثر را آسان و لذت‌بخش کرده است. هرچند ضمیمه‌ها و یادداشت‌های پایانی کتاب اندکی طولانی و خسته‌کننده به نظر می‌رسد، اما محتوای اصلی چنان ارزشمند است که این نکته چندان از اهمیت آن نمی‌کاهد. مطالعه‌ی این روایت برای هر کُرد ضرورتی جدی دارد؛ چرا که بخشی از تاریخ معاصر و سرنوشت جمعی‌مان را بازگو می‌کند. و برای غیرکُردها نیز فرصتی است تا از نزدیک با واقعیت‌ها، رنج‌ها و آرزوهای ملتی آشنا شوند که در مسیر تاریخ، بارها از حق تعیین سرنوشت محروم مانده است.