یادداشت حمید درویشی شاهکلائی

        اجمالی از  نویسندگان اثر

کتاب مفاهیم کلیدی در رسانه های جدید (New Media: the key concepts) توسط نیکولاس گین و دیوید بیر به زبان انگلیسی نوشته شده است.
آقای نیکولاس گین، یک چهره دانشگاهی (متولد 1971، برایتون) هستند که در زمینه جامعه شناسی در دانشگاه یورک مشغول به مطالعه هستند. وی دکتری خود را در لندن در سال 1999 در زمینه ماکس وبر و نظریه مدرن کسب کرد. از مهم ترین کتابهای ایشان می توان به "ماکس وبر و نظریه پست مدرن" و  "آینده و نظریه اجتماعی" اشاره کرد. فصول اصلی کتاب مقاله های سابق ایشان بود که در نشریات تخصصی چاپ شده است. وی در همین زمینه ها به راهنمایی دانشجویان دکتری مشغول است.
نویسنده دیگر کتاب، آقای دیوید بیر هم استاد مباحث جامعه شناسی در دانشگاه یورک هستند. علاقه اصلی ایشان، موسیقی و فرهنگ عامه پسند و نظریه فرهنگی و اجتماعی است و هم اکنون بر روی آینده جامعه شناسی کار می کند. تصور جامعه شناسی به مثابه فرهنگ عامه، آخرین کتاب ایشان است. وی متولد 1977 است و در سال 2006 در زمینه دیجیتال شدن موسیقی دکترا گرفت.
خلاصه عمومی اثر
«یک کتاب دانشگاهی برجسته درباره مفاهیم کلیدی جدید که به ما کمک می کند تا آنچه را که اصطلاحا "رسانه های جدید" نامیده می شود، را بفهمیم و تحلیل کنیم. این کتاب به صورت واضح و روشن، قابل فهم و موجز و مختصر مسائل را بیان می کند و از این رو برای دانشجویان رسانه ها، ارتباطات و نظریه فرهنگ مفید و با ارزش خواهد بود.»  
رسانه های جدید به سرعت در حال تغییر جهانی هستند که ما در آن زندگی می کنیم. ارتباطات جهانی، رابطهای موبایلی و فرهنگهای اینترنتی به بازپیکربندی زندگی روزانه و تجربیات ما می پردازند.
برای فهم دقیق و بهتر این تغییرات، یک ابتکار جدید نظری نیاز است. ابتکاری که به وسیله یک واژگان مفهومی توانایی تبیین پیچیدگی مهیب جهان امروز را داشته باشد. این کتاب به کمک نظریه پردازان پیشگام فرهنگی و اجتماعی به جمع آوری این واژگان نزدیک می شود.
این کتاب درباره شش مفهوم کلیدی که برای فهم تاثیر رسانه ها در فرهنگ و جامعه معاصر محوری و مهم هستند بحث هایی را مطرح می کند. این مفاهیم عمده عبارتند از: اطلاعات، شبکه، رابط، تعامل و آرشیو و شبیه سازی. هر مفهوم یک فصل به خود اختصاص داده که به همراه فصل اول (در آمد) و فصل آخر (جمع بندی) هشت فصل کتاب را تشکیل می دهد.
هر مفهوم به کمک مثالهای واقعی مورد بررسی قرار گرفته تا چگونگی استفاده از آنها برای توسعه و کاربردشان به مثابه ابزارهای تحقیق روشن شود. در اینجا از یک رویکرد میان رشته ای استفاده شده که شامل گستره ای از رشته ها می شود: جامعه شناسی، مطالعات فرهنگی، مطالعات رسانه ها و علوم کامپیوتر.
تز و ایده های اصلی نویسنده و تفاوتهای آن با اندیشه های دیگران
«عنوان کتاب –مفاهیم کلیدی در رسانه های جدید- به تنهایی توضیحی از موضوع کتاب است: مفاهیم اصلی مورد نیاز برای مطالعه فناوری های رسانه های جدید مثل کامپیوترهای شخصی، پخش کننده های  ام پی تری، تلفن های موبایل و دیگر اقسام ارتباطات دیجیتال و دستگاههای ذخیره اطلاعات.» (ص 1)
نویسنده با این بیان فصل اول را آغاز می کند و سپس به اهمیت بحث مفاهیم می پردازد: «مفاهیم ابزارهای ابتدایی اندیشه هستند که ما را قادر می سازند درباره پویایی هایی اساسی عصر رسانه های جدید صحبت کنیم.» (ص2) وی  با بیان  چیستی رسانه های جدید (دیجیتال) در مقابل رسانه های قدیم (آنالوگ) از  لزوم چرایی بحث از مفاهیم سخن رانده و در پایان به بیان شمای کلی کتاب پرداخته است.
فصل دوم با موضوع شبکه ها و انتقال آن –به مثابه واژه فنی – به معنایی جدید و یا استعاری، با بررسی تعاریف فنی اخیر شبکه ها در علوم کامپیوتر آغاز می شود. «شبکه در ابتدایی ترین صورت آن، یک بستر است که کامپیوتر ها و دیگر دستگاهها به هم متصل می شوند و در نتیجه ارتباطات و دسترسی به داده ها را ممکن می کند.» (9) 
در این فصل، علاوه بر رویکرد دانش کامپیوتر، از سه رویکرد هم سخن هم رفته است: نخست، رویکرد کستلز که شبکه را به مثابه استعاره ای برای نوع جدید جامعه سرمایه داری می بیند که منعطف تر، عجیب تر و فردی شده تر از اشکال قبلی آن است. تاکید رویکرد دوم، تحلیل شبکه اجتماعی، بر روشی است که شبکه های کامپیوتری بیش از بعد فنی، اجتماعی شده اند. رویکرد سوم، نظریه شبکه عامل، به بررسی ارتباطات ما بین انسان ها و وجودات غیرانسانی می پردازد. 
فصل سوم به مفهوم اطلاعات می پردازد که از آنچه در نگاه اول به نظر می رسد، پیچیده تر است. این فصل با جمله ای از لیوتارد شروع  می شود که پیش بینی می کند دولت – ملتها روزی برای کنترل اطلاعات به پیکار با یکدیگر خواهند پرداخت. در این فصل نویسنده به تغییرات معنای اطلاعات در آثار شنون و ویور و سپس کیتلر و هایلز و لیوتارد و لش پرداخته است. 
فصل چهارم، درباره مفهوم رابط است. رابط مفهومی است که بین سخت افزار و نرم افزار، انسان و ماشین، مجازی و فیزیکی رابطه برقرار می کند. رابط چیزی فراتر از یک شکل فنی است. رابطها پدیده هایی هستند که نقش فعالی را در ساخت کاربرد ما و شاید پیوند عاطفی ما با فناروی رسانه های جدید بر عهده دارند. در حقیقت مفهوم رابط، باعث تغییر توجه به رسانه ها از ساختارهای شبکه ای به این سوال می گردد که چگونه ارتباطات بین سیستم های مختلف، ماشین ها و انسانها ممکن شده است؟ مرزهای انسان و ماشین، سخت افزار و نرم افزار، مادی و مجازی کجاست؟ 
فصل پنجم، درباره مفهوم آرشیو است. منظور از آرشیو، رسانه های ضبط و نگهداری هستند که به ضبط و بازتولید اشکال گوناگون اطلاعات می پردازند. توجه به معنای امروزی این مفهوم به خارج از دور شدن افکار فوکالت و دریدا می انجامد. (آنها تنها به ذخیره متون نوشتاری اشاره کرده اند.) نویسنده در این فصل برنامه های  وب2 را هم چون یوتیوب و ویکیپدیا به بررسی عمیقتری می گذارد. زندگی فردی انسانها که قبلا خصوصی بود، هم اکنون عمومی شده و در دسترس همگان قرار می گیرد. مسئولیت کنترل آرشیو رسانه های جدید با کاربران است. مطالعه موردی برچسب ها در اینترنت از موارد جالب توجه این فصل است.
فصل ششم، مفهوم تعامل را به بحث می گذارد. «تعامل یکی از مفاهیمی است که که اغلب در نظریه های جدید رسانه ها به کار برده می شود.» (ص87) رسانه های جدید، بسیار تعاملی فرض می شوند. یکی از نقاط مشکل بحث این است که تعامل فقط بین انسان و ماشین نیست؛ بلکه بین ماشینها و نیز بین انسانها با یکدیگر هم هست. تعامل هم چنین در اصطلاحات اجتماعی، روان شناسی و فنی قابل بحث است. در این میان، برخی (لو مانوویچ) اعتقاد دارند که رسانه های قدیمی مثل کتاب، تعاملی ترند و برخی (مارشال مک لوهان) رسانه های جدید را تعاملی تر می دانند. نظر مصنف هم اینست که نوع تعامل متفاوت شده است، نه اینکه رسانه های جدید از تعامل بیشتر یا کمتری برخوردار باشند. 
فصل هفتم، نگاهی به شبیه سازی دارد. مفهومی که با کار بودریلارد همراه است. فرا واقعیتی که وی در دهه 70 معرفی کرد ولی هم چنان اثرگذار است. فناوری های نوین رسانه ای شبیه سازی هایی تولید می کنند که مرز بین واقعیت و مجازی را نا مشخص می کند. 
فصل هشتم، یک جمع بندی و نتیجه گیری از مباحث ارائه شده قبلی است.
  
نقد و ارزیابی مرورگر
یکی از نکاتی که در نقد و تحلیل این کتاب اساسی به نظر می رسد، انتخاب این مفاهیم بوده که با چه مبنایی و چه روشی این مفاهیم به عنوان مفاهیم کلیدی انتخاب شده اند؟ به عبارتی دیگر می توان این اعتراض را وارد دانست که با بررسی گسترده جزئیات این شش مفهوم، این کتاب دچار بخشی نگری شده است و احتیاج به بررسی مفاهیم دیگری (نظیر مفهوم قدرت، پروتکل و ...) برای فهم بهتر و عمیق تر عصر رسانه های جدید  احساس می شود.
البته می توان گفت برای یک فهم درست از رسانه های جدید و فناوری های نوی ارتباطی، دانستن این مفاهیم شرط لازم است ولی شرط کافی نیست. به عبارتی دیگر اینها، شش مفهوم ابتدایی و مبنایی هستند که برای هدف ما -فهم رسانه های جدید- در کنار مفاهیم دیگر، لازم و ضروری هستند و می توانند یک ساختار اولیه تحلیل برای فرهنگ و جامعه معاصر ارائه دهند و کار بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.
البته این نکته هم قابل توجه است که مفاهیم چیزهای آسانی برای مطالعه نیستند. مفاهیم وجودهای ایستا نیستند و تحلیل آنها دشوار است. به عنوان مثال ما شاهد حرکت مفاهیمی چون اطلاعات، شبکه و رابطه از دانش کامپیوتر (دانش اطلاعات یا آی تی) به جامعه شناسی هستیم.  مثلا مفهوم اطلاعات که توسط یک برنامه نویس کامپیوتر استفاده می شود با مفهومی که توسط یک جامعه شناس در حال مطالعه «جامعه اطلاعاتی» متفاوت است. (ص3)
این موضوع با توجه به تلاش کتاب برای ترسیم شرایط اجتماعی و فرهنگی رسانه های جدید، حائز اهمیت بیشتری خواهد بود.
 
کلیاتی از کتاب (ویژگی های ظاهری)
 این کتاب در سال 2008 برای اولین بار توسط انتشارات برگ (نشان ناشران بین المللی آکسفورد) در نیویورک آمریکا چاپ شده است. این اثر مشتمل بر 149 صفحه می باشد که در قطع معمولی و جلد کاغذی (paper back) منتشر شده است. طرح روی جلد کتاب تنها یک پش زمینه سبز رنگ است که فاقد هر گونه طراحی پیچیده و جذابیت بصری است.
استفاده کتاب از جدولها، نمودارها و مدلهای گرافیکی در موارد معدود خود، تنوع نسبی برای مطالب کتاب به ارمغان آورد. هم چنین وجود یک مورد کاوی جالب در هر فصل (مانند مورد کاوی فیس بوک) جذابیت بیشتری به فصلها داده است. نتیجه گیری ها و خلاصه بسیار کوتاه فصلها از امیتازات مثبت این کتاب است که باید فهرست منابع مطالعاتی بیشتر به تفکیک فصول را به آن افزود. فهرست اعلام به همراه کتابنامه تفصیلی به این کتاب پایان می دهد. 


منابع:
1-Gane, N. and Beer, D. (2008). New media: The key concepts. Newyork: Berg.
2- سایت رسمی دانشگاه یورک:
http://www.york.ac.uk