یادداشت ناصر حافظی مطلق

        آبلوموف

۱)
"آبلوموف" (Oblomov) داستان بلندی است نوشتۀ "ایوان الکساندرویچ گُنچارف" (Ivan Aleksandrovich Goncharov) که در سال 1859 میلادی نگاشته شده است. این کتاب در سال ۱۳۸۵ توسط "سروش حبیبی" ترجمه‌شده و در انتشارات "فرهنگ معاصر" به چاپ رسیده است. داستان "آبلوموف" پس از چاپ جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و ادبیات روسیه پیدا کرد و حتی به عرصۀ سیاست هم راه یافت. این رُمان از دید برخی از منتقدین به‌عنوان توصیفی از رخوت اشراف‌زادگان روسی قرن نوزدهم میلادی تعبیر شد. "داستایوفسکی" و "تالستوی" این داستان و نویسنده‌اش را موردستایش قراردادند. طرح و نگارش این داستان بیش از ده سال ذهن نویسنده‌اش را به خود مشغول داشته است. 

۲)
"مارسل کوولیه" (Marcel Cuvelier)، نمایشنامه‌نویس، کارگردان و بازیگر فرانسوی، در سال 1963 میلادی نمایشنامه‌ای با اقتباس از داستان "آبلوموف" به نگارش درآورد که منشأ اجراهای تئاتری بسیار موفقی شد. این نمایشنامه در سال ۱۳۹۶ در نشر "بیدگل" و به ترجمۀ "محمدرضا خاکی" به چاپ رسیده است. کارگردان روسی، "نیکیتا سرگیویچ میخالکوف" (Nikita Sergeyevich Mikhalkov)، نیز در سال 1979 میلادی با اقتباس از داستان "آبلوموف" فیلمی به نام "چند روز از زندگی آبلوموف" (A Few Days from the Life of I.I. Oblomov) ساخت.

۳)
"نیکلای الکساندرویچ دابرولیوبوف" (Nikolay Alexandrovich Dobrolyubov)، فیلسوف و منتقد روس که دموکراتی انقلابی هم بود، بلافاصله پس از انتشار کتاب "آبلوموف" مقاله‌ای با عنوان "آبلومویسم چیست؟" نگاشت و این مقاله نقشی مهم در شهرت کتاب ایفا کرد. "آبلومویسم" (Oblomovism) اگرچه واژه‌ای است که پیکان انتقاد را به سمت اشراف‌زادگان روسی قرن نوزدهم گرفته است، اما در هر عصری صورتی جدید پیدا می‌کند. "دابرولیوبوف" معتقد است که "آبلومویسم" یک صفت اکتسابی است و جامعه و محیط نقش پررنگی در خلق آن ایفا می‌کنند. از این دید طبقۀ اشراف و زمین‌دار روس که از کودکی از یک‌سو در جوار خدم‌وحشم بله‌قربان‌گو قرار داشتند که با دستوری کوتاه اجابت خواسته می‌کردند و از سوی دیگر تحت نظارت بزرگ‌ترها و والدین نگرانی بودند که در قبال فرزندانشان مانع انجام هر کاری با اندکی ریسک می‌شدند، با نوعی رخوت و تنبلی خو گرفته‌اند که آنان را فقط به سمت‌وسوی ژست‌های نمایشی می‌کشاند و از کنش مفید و هدف‌دار بازمی‌دارد. در سدۀ بیستم و بیست‌و‌یکم میلادی و با ظهور رسانه‌های جمعی و به شکل خاص شبکه‌های اجتماعی، وظیفۀ تربیت آبلوموف‌ها را رسانه‌های سرگرمی‌ساز به عهده گرفته‌اند.  

۴)
"ایلیا ایلیچ آبلوموف" (Ilya Ilyich Oblomov) یک خان‌زادۀ روسی است که املاک و رعایایی قابل‌توجه دارد، ولی نوعی رخوت سنگین او را به سمت نه بی‌هدفی که هدف‌ستیزی سوق داده است. مشکل اصلی او ناتوانی در یافتن معنایی قابل‌قبول برای انجام هر کاری ازجمله زندگی و تکاپو و عشق است. تلاش دوستان نزدیکش هم در جهت اصلاح مسیر او بی‌ثمر می‌ماند. این تنبلی عظیم او را در معرض خطرات بزرگی قرار می‌دهد که ناگزیرند. شخصیت "آبلوموف" به روایتی نسخۀ کامل‌شدۀ شخصیت‌هایی در داستان‌های قدیمی‌تر روسی‌ است که همۀ آن‌ها پرچم‌دار نوعی نقد هنرمندانه به فلسفۀ زندگی برخی از اقشار جامعه هستند. البته باید پذیرفت که شخصیت "آبلوموف" دیگر فقط به روسیه تعلق ندارد، بلکه جهانی است.