یادداشت محمدمهدی فلاح

        کتاب شاید اصلی ترین نوشته دوران متاخر اندیشه فلو باشد: کتابی با مقدمه جامع اقای حسینی از دوره اول فکری فلو و تفسیری که خود در بخش دوم از دوره اول و دوم فکری خود ارائه می دهد بسیار جذاب است. از آنجایی که اساسا در میان انگلیسی زبان ها، خصوصا در دورانی که فلو به آن تعلق دارد، مسائل فلسفه دین اساسا به رابطه دین و علم گره خرده است، کتاب پر است از ارجاعات به کتاب های علمی و در فضای دستاوردهای جدید علمی نفس می کشد؛ چه اینکه خود فلو هم به تبع همین اکتشافات جدید است که خود را در دوره دوم فکری اش، معتقد به خدایی ارسطویی می داند.
دو نکته حائز اهمیت کتاب:
اول اینکه به نظر کتاب عمیقا ژورنالیستی نوشته شده است؛ اینجا ژورنالیستی لزوماً به معنای بدی نیست؛ به نظر می رسد این اقتضای نوشته های فیلسوفان درباب خداست که لاجرم با مردم غیرمتخصص درگیر است. ولی در نهایت محصول مملوء از جذابیت های عامه پسند است: از تیترها و نحوه ارجاع دهی و اسامی و استدلالات تا باقی مسائل
دوم به شخصه با دوره اول فکری فلو بیشتر همدلی می کنم و لاقل به نظرم آن دوره کیفیت تفکر او بسیار بیشتر است. شاید این تنها سنخ خداباوری ممکن موجود همان خدایی باشد که فلو در دوره دوم به آن معتقد است ولی، با الحاد دوره اول بیشتر می توانم کنار بیایم تا با سخنان مبهم و ناروشن دوره دوم؛ از قضا اسباب تعجب است که چگونه خداباوران فکر می کنند که خود همین چرخش فلو دلیلی بر حقانیت است و دائماً به او ارجاع می دهند. به نظرم از اساس مسائل هیوم هنوز درباب حیاتی که فلو گمان می کند باید در ساختار دی ان ای حاکم باشد، وارد است.