یادداشت محمد خزائی

        |دیکتاتور‌ می‌میرد، جامعه دیکتاتوری نه؛ یا جامعه استبدادی وارث دیکتاتور خواهد بود|

اغلب کسانی که «#سور_بز» را خوانده‌اند، آن را تشریح یک دیکتاتور می‌دانند و همینطور هم هست. تمام ششصد و چند صفحه کتاب یک محور اساسی دارد و آن تروخیو، ژنرالیسیمو یا همان بُز است. دیکتاتور جبار دومنیکین که قرار است روی میز تشریح ماریو بارگاس یوسا بشناسیمش.

اما این تمام کتاب نیست و به لطف استواری داستان بر حوادث واقعی و روایت بدون نقص آن، در بین سطور و ماجراهای کتاب، می‌توان چیزهای جذاب‌تری از شخصیت تروخیو را هم پیدا کرد.

یکی از آن‌ها که از ابتدای کتاب بیش از همه چشم من را گرفت، تحلیل تاثیر ساختار قدرت خودکامه بر جامعه تحت تسلط آن بود. پاسخ‌هایی به این پرسش‌ها که یک جامعه دیکتاتوری چه مختصاتی دارد؟ مردم در این جوامع چگونه‌اند؟ و راه درمان چیست؟

یکی از ۳ خط اصلی روایی کتاب، به تلاش موفق یک دسته از ژنرال‌ها و افراد ذی نفوذ ناراضی، برای ترور تروخیو اختصاص یافته. در این بخش از داستان عاملان ترور معتقدند که «تنها راه رهایی از این جباریت کشتن جبار است. بقیه کارها بی‌فایده است.» با این حال بعد از کشته شدن تروخیو، اوضاع آشفته‌تر‌ شده و جامعه دومنیکن به گونه‌ای فروپاشی دچار می‌شود.

با این حال اگرچه مدتی بعد به ظاهر دوران دیکتاتوری نهایتا به پایان می‌رسد اما در خط دیگر داستان، اورانیا دختر رئیس مجلس دوران تروخیو که پس از سال‌ها به دومنیکن بازگشته با جامعه‌ای نه چندان متفاوت مواجه می‌شود. پیشخدمتی به او می‌گوید: «در دوران تروخیو اقلا امنیت داشتیم و رفاه، حالا اما دزدی زیاد شده و بسیاری گرسنه‌اند.» و خانواده عمه‌اش هم سعی می‌کنند تا جایی که ممکن است دوران جبار را سفیدشویی کنند.

این موارد در کنار سایر خرده‌روایت‌های کتاب، جامعه‌ای را ترسیم می‌کند که هویتش را از دیکتاتوری گرفته و تنها مرگ جبار قرار نیست درمانی سریع برای آن باشد و بیماری جامعه استبدادی به‌گونه‌ای است که پس از مدتی دوران استبداد برایش نوستالژی می‌شود.

به عبارتی استبداد و دیکتاتوری در جوامع مبتنی بر فرهنگ استبداد مانند جامعه دومنیکن در اواسط قرن بیستم، هرچند نفرت‌انگیز، ستون خیمه است و اگر بیافتد تازه اول بدبختی است و گذار از جامعه استبدادی به جامعه مردم‌سالار با یک ترور یا انقلاب میسر نمی‌شود.

حالا راهکار چیست؟ درمان کجاست؟ سور بز می‌گوید: «مرض هرچه سخت‌تر، درمانش هم سخت‌تر»؛ شما چطور فکر می‌کنید؟