یادداشت سلمان نظافت یزدی

        ریشه‌های یک دعوای رمانتیک فارسی
.
خواندن فراسوی مرزها درباره‌ی تلاش هم‌زمان روشنفکران و حکومت‎های دو کشور ایران و افغانستان برای ثبت و ضبط یک زبانی ملی است. تلاشی پر از فرازونشیب که از یک‌سو اصرار و تأکید بر روی اشتراکات دو کشور مثل زبان و مفاخر مشترک است، اما از سوی دیگر به‌دلیل این‌که هر دو گروه تحت تأثیر نگاه ملی‎‌گرایانه بوده‌اند، آن‌ها را از هم دور و دچار تعارض منافع کرده است.
آریا فانی مؤلف ایرانیِ کتاب و مدیر مطالعات فارسی و ایرانی در دانشگاه واشنگتن دلیل و انگیزه‌ی نوشتن کتاب را راه‌اندازی کمپینی علیه بی‌بی‌سی از سوی افغانستانی‌ها و ایرانی‌ها در سال 2017 بیان کرده است. بی‌بی‌سی در آن سال یک صفحه‌ی تازه با عنوان "بی‌بی‌سی دری" راه‌اندازی کرده بود.
همین شور و هیجان ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها او را به این فکر واداشته است که تاریخ 150 ساله‌ی ایران و افغانستان را با نگاهی دور از تعصب و با تأکید بر دولت‌-ملت‌سازی بررسی کند. نویسنده در این کتاب با تدقیق در نشریات و مراودات اهالی فرهنگ و ادبیات از 1290 تا امروز، گپ‌وگفت‌های هر دو گروه را پیرامون زبان فارسی، ادبیات، چهره‌های شاخص، نام ایران، ریشه‌ی اختلافات، میراث مشترک، نقش استعمار و مسائلی از این دست بررسی کرده است و سعی کرده با رویکردی پژوهشی و به قول خودش دور از احساسات رمانتیک ملی‌گرایانه تمام وجوه اختلاف را در کنار هم قرار بدهد.
فانی درباره‌ی فاصله‌ی انتقادی که از باورهای پیشینش درباره‌ی زبان فارسی گرفته است، در پیشگفتار کتاب می‌نویسد: «سرانجام پی بردم ملّی‌گرایی رمانتیک- این دیدگاه که هر ملتی صاحب یک زبان، یک دین و یک نژاد است و این‌ها ذات و هویت آن را در خلال زمان و مکان تعریف می‌کنند- تا چه اندازه برای تمام جوامع و به‌طور کلی برای سیاره‌ی رو به گرمای ما، نامعقول و خطرآفرین است.»
مؤلف در همین فاصله گرفتن است که بر تناقضات و اختلافات ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها چشم‌پوشی نمی‌کند و به‌دنبال آن است تا با بیان همان اختلافات و اشتراکات راه طولانی هم‌زیستی میان مردم دو کشور را که توسط اهالی فرهنگ از 150 سال پیش شروع شده است، برای آینده هموارتر کند.
خواندن فراسوی مرزها کتابی است که می‌تواند خواننده‌ی ایرانی را از آن ملی‌گرایی و نژادپرستی که حتی گاهی میان اهالی فکر و اندیشه هم دیده می‌شود، دور کند. معضلی که امروز در شکل هشتک‌های افراط‌گرایانه علیه مهاجران در سطح جامعه و شبکه‌های اجتماعی شاهدش هستیم.
.
.
«منتشر شده در ماهنامه اندیشه‌پویا»