یادداشت سروش علی‌نژاد

        رمان فرانکنشتاین یا پرومته مدرن، یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار ادبیات جهان است که توسط مری شلی، نویسنده انگلیسی، در سال ۱۸۱۸ منتشر شد. این کتاب جزو ژانز وحشت و علمی تخیلی دانست. و به دلیل مضامین عمیق فلسفی و اخلاقی‌اش همچنان در ادبیات کلاسیک جایگاه ویژه‌ای دارد. فرانکنشتاین نه تنها به مسائل مربوط به علم و تکنولوژی می‌پردازد، بلکه با بررسی جنبه‌های روانی و اخلاقی زندگی انسان، پرسش‌های اساسی درباره مرزهای قدرت و مسئولیت انسان را مطرح می‌کند.

خلاصه داستان (بدون اسپویل!)

داستان رمان حول زندگی ویکتور فرانکنشتاین، یک دانشمند جوان و بلندپرواز، می‌چرخد. او در پی کشف رازهای زندگی و مرگ، به آزمایش‌هایی دست می‌زند که به خلق موجودی زنده از اعضای بدن انسان‌های مرده منجر می‌شود. اما پس از موفقیت آزمایش، او از نتیجه کار خود وحشت‌زده می‌شود و تصمیم می‌گیرد از مخلوقش بگریزد. این موجود، که بعدها به نام هیولا یا مخلوق فرانکنشتاین شناخته می‌شود، نه تنها به دلیل ظاهرش از سوی جامعه طرد می‌شود، بلکه خودش نیز دچار بیگانگی و انزوا می‌شود.

این داستان به شکلی هوشمندانه به بررسی احساسات انسانی همچون تنهایی، ترس، نفرت و محبت می‌پردازد و سوالاتی اساسی درباره هویت و نقش خالق در برابر مخلوق مطرح می‌کند.

رمانتیسم و فرانکنشتاین

باید اشاره کرد که فرانکنشتاین در دوران اوج جنبش رمانتیسم نوشته شد و به‌طور عمیقی با این مکتب ادبی مرتبط است. رمانتیسم که تأکید زیادی بر احساسات، طبیعت و فردگرایی داشت، در این رمان به خوبی منعکس شده است. یکی از موضوعات کلیدی این جنبش، ارتباط انسان با طبیعت و قدرت شگفت‌انگیز آن بود. در رمان، مناظر طبیعی مانند کوه‌های آلپ و دریاچه‌های سوئیس به‌عنوان پناهگاهی برای ویکتور فرانکنشتاین عمل می‌کنند که به دنبال آرامش و رهایی از بار سنگین خلق مخلوق خود است.

همچنین، احساسات شدید و متناقض در شخصیت‌های رمان، به‌ویژه در ویکتور و مخلوقش، به وضوح با مفاهیم رمانتیسم هماهنگ است. هیولای فرانکنشتاین به عنوان نماد فردی که از جامعه طرد شده و به دنبال هویت است، بیانگر یکی از مهم‌ترین موضوعات رمانتیک یعنی انزوا و بیگانگی است.

عناصر گوتیک

فرانکنشتاین به‌وضوح از عناصر ادبیات گوتیک بهره می‌برد. ادبیات گوتیک معمولاً بر ترس، وحشت و فضای تاریک و مرموز تأکید دارد. در این رمان نیز، آزمایشگاه تاریک و وحشت‌آور ویکتور، هیولای ترسناک و فضاهای سرد و خالی به خلق این حس گوتیک کمک می‌کنند.

عنصر مهم دیگر گوتیک در فرانکنشتاین، بررسی مسائل اخلاقی پیچیده است. ویکتور با قدرت علمی خود قوانین طبیعت را زیر پا می‌گذارد و این عمل پیامدهای سنگینی برای او و اطرافیانش به همراه دارد. این رویکرد به اخلاق و مسئولیت، یکی از ویژگی‌های ادبیات گوتیک است.

تم‌ها و مفاهیم اصلی

یکی از اصلی‌ترین مضامین فرانکنشتاین، بررسی مسئولیت‌های اخلاقی علم است. ویکتور فرانکنشتاین به عنوان دانشمندی که موفق به خلق زندگی می‌شود، با پیامدهای اعمال خود دست‌وپنجه نرم می‌کند. او از مرزهای طبیعی عبور کرده و وارد قلمرویی شده که در آن اخلاق و مسئولیت‌های انسانی نقش بسیار مهمی دارند.

بیگانگی و انزوا از دیگر مفاهیم کتاب است که اهمیتی ویژه‌ای پیدا می‌کند. هم ویکتور و هم مخلوق او در طول داستان احساس بیگانگی می‌کنند. ویکتور به دلیل کارهای خود از جامعه فاصله می‌گیرد و هیولای او نیز به‌طور فیزیکی و احساسی از جامعه طرد می‌شود. این تم یکی از جنبه‌های عمیق روانی داستان است که احساسات تنهایی را به‌خوبی به تصویر می‌کشد.

از قدرت و جاه‌طلبی باید به عنوان دیگز مفاهیم بااهمیت رمان اشاره کرد. ویکتور فرانکنشتاین به دلیل جاه‌طلبی‌های علمی خود به دنبال شکستن مرزهای دانش بشری‌ست، اما این جاه‌طلبی در نهایت او را به سوی فاجعه هدایت می‌کند. این مسئله به‌طور نمادین نشان‌دهنده خطرات قدرت علمی و عدم توجه به پیامدهای اخلاقی و اجتماعی آن است.

تأثیرات فرهنگی و ادبی

فرانکنشتاین یکی از آثار کلیدی در ادبیات علمی‌تخیلی است و به‌عنوان یکی از نخستین رمان‌های این ژانر شناخته می‌شود. این رمان به پرسش‌هایی درباره ماهیت انسان، اخلاق علم و پیامدهای تکنولوژی می‌پردازد که همچنان در دنیای مدرن مورد بحث و تحلیل قرار می‌گیرد. این اثر همچنین الهام‌بخش بسیاری از آثار هنری و سینمایی بوده است. هیولای فرانکنشتاین به نمادی در فرهنگ عامه تبدیل شده است و داستان این رمان بارها در قالب فیلم‌ها، سریال‌ها و نمایش‌ها بازآفرینی شده است.

جمع‌بندی

در پایان باید گفت که فرانکنشتاین اثری چندلایه است که به بررسی مسائل مهم اخلاقی، علمی و فلسفی می‌پردازد. این رمان با ترکیب عناصر رمانتیسم، گوتیک و علمی‌تخیلی، به اثری منحصربه‌فرد در تاریخ ادبیات جهان تبدیل شده است. مفاهیم بیگانگی، مسئولیت علمی و پیامدهای جاه‌طلبی، همچنان از موضوعاتی هستند که در دنیای امروز نیز مرتبط باقی مانده‌اند. فرانکنشتاین نه تنها به‌عنوان یک داستان ترسناک و جذاب خوانده می‌شود، بلکه به دلیل پیچیدگی‌های فلسفی و اخلاقی‌اش، مخاطبان را به تفکر وادار می‌کند. این رمان همچنان پس از گذشت بیش از دو قرن از انتشارش، جایگاه ویژه‌ای در میان علاقه‌مندان به ادبیات و اندیشه دارد.