یادداشت مهدی برند

        
روشنایی خاموش شده!
در سال ۱۶۲۳ اواخر دوران مینگ بود که باستان‌شناسان در حوالی شهر شیان، (پایتخت چین باستان) در سنگ‌نوشته شیان‌فو، روشنایی را یافتند.
با این سنگ نوشته، بیگانگان تازه از راه رسیده حرف های هم دیارشان مارکوپولو را باور می‌کردند، مسیحیت از خیلی خیلی قبل ها در چین وجود داشته است! 
آنهم با نام روشنایی و با شکوهی افسانه ای که زوالش را غیر باور تر می‌کند و البته درسی بزرگ هم با خود به تاریخ هدیه می دهد.
فرازی از  سنگ‌نوشته شیان‌فو می گوید: 
در زمان تایزونگ، مؤسس برجسته و باشکوه این سلسله تانگ، در میان مردان روشن فکر و مقدسی کسی وارد شد، او نیکوترین، آلوپِن از دیار ایران🌱 بود. او با مشاهده ابرهای لاجوردی، کتب مقدس واقعی را به همراه داشت. او با دیدن جهت بادها، سختی ها و خطرات را به دوش کشید. او در سال ۶۳۵ پس از میلاد به چانگ آن رسید.
 نهال تجدد نویسنده ایرانی_مسیحی کتاب  نورآوران : تاریخ مسیحیت در ایران، در رمان روشنایی خاموش شده ما را به عصر اعتلا و شکوفایی چین می برد، دوران تانگ اوج شعر و هنر چینی... 
تجدد اگرچه راوی آلوپِن ایرانی است که از حکومت درحال سقوط ساسانی با هزار زحمت به امید پیدا کردن مکانی دیگر برای مسیحیت نسطوری به چین سفر کرده، ولی در توصیف دوران تانگ هم چیزی کم نگذاشته است. حتی از جزئیات تاریخی در پستو های کاخ.
از سیر داستان که بر حولِ پیدایش جوامع مسیحی و گاه ایرانی  در چین که بگذریم، رمان به خوبی تمام فلسفه ها و آیین ها و  دین های کنشگر در چینِ تانگ را به نمایش می‌گذارد؛ از کنفوسیوس و دائوئیسم تا بودا و هندو، و از مانی و زرتشت تا مسیحیت و اسلام،
و ظرافتِ دربار تانگ در نحوه مواجهه یک  تمدن با بیگانه را واقعا به جلوه وا می‌دارد. نویسنده زیرکانه جلساتی  را در داستان با سران هر یک تخیل می‌کند که یک دوره الهیات تطبیقی است. 

و عجیب درسی رمان برای ظهور و خاصا سقوط فرهنگ ها دارد، چراکه روایت گر فرهنگی است که در چین ۳۰ وچند کلیسا ساخت ولی چند قرن بعد، بیگانگان غربی، اولین گمان شدند.