یادداشت مجید اسطیری

                در این جلد هم مثل جلد چهارم مهمترین مسئله جفت و جور کردن مساله مبارزه سیاسی با اخلاق است. 

بالاخره یاشا شیرمحمدی که نماینده تندروی سیاسی بود دست به قتل میزند و آلنی که خیلی او را دوست داشت نمیتواند از زیر بار توجیه این جنایت شانه خالی کند. البته چون تیر را به یارمحمد نقشینه بند، یکی از جنایتکارترین عاملان پهلوی زده، بعد از اعدامش نویسنده یک بار او را شهید مینامد. اما واضح است که نادر اخلاق را خیلی بالاتر از مبارزه مینشاند و مدام به تعابیر مختلف از زبان آلنی میخواهد بگوئید به اسم مبارزه نمیشود اخلاق را زیر پا گذاشت و دست به هر جنایتی زد. به عاطفه هم اعتبار زیادی میدهد و اساسا گویا آلنی میخواسته یاشا با پرستاری از دختر یارمحمد به مدد عواطف انسانی آتش کین توزی اش را سرد کند که موفق نمیشود.

در یک قرینه سازی خیلی کوتاه "نایب صوفی" را که روحانی شیعه است میبینیم که برای کشتن کسروی اسلحه تهیه میکند و نایب صوفی همان نواب صفوی است که حروفش جابجا شده. بعد از کشتن کسروی (که اسمش اصلا در رمان نمی آید اما نویسنده به بدی ازش یاد میکند) قلیچ بلغای که روحانی سنی و نسبتا اهل عرفان است از این کار انتقاد میکند.

مثل همه جلدهای قبلی کار خیلی رمانتیک است و این سبک نادر است که البته تا حدی لحن شخصیتها و واقعیت نمایی داستان را مخدوش میکند. یک ایراد دیگر هم این است که آلنی پزشکی خوانده و بارها برای مداوای محرومان به ترکمن صحرا برمیگردد اما هیچ چیزی که واقعا زبان علمی پزشکی باشد از دهانش نمیشنویم.
مهم ترین فراز این جلد از رمان سخنرانی آلنی است که تاثیر وحدت بخش بزرگی روی همه گروه های اهل مبارزه در ترکمن صحرا میگذارد. کلا ندای اصلی رمان حفظ وحدت و یکپارچگی است که از همه جا واضح تر در چند صفحه آخر به گوش میرسد. جایی که مبارزه با پهلوی دارد به سمت تجزیه طلبی پیش میرود و آلنی با این حرکت همراه نمیشود:
«نجات، در پاره پاره شدن نیست در یکپارچه شدن است. هیچ یک از کشورهایی که تکه تکه شده اند، پس از گسیختگی، مردمش به آسایشی دست نیافته اند مرزهای قومی و قبیله یی و نژادی مرزهای طبیعی - تاریخی نیستند. یک ملت براساس همزیستی فرهنگی طویل المدت یک ملت است، نه بر اساس ترکیبات قبیله یی، نژادی یا یگانگی زبانی.»
سومین آبانی بود که در حال شنیدن موسیقی ترکمنی رمان را خواندم و ارج و قربش در ذهنم باز هم بالاتر رفت. شاید بشود گفت در کنار کلیدر و سووشون سه تا رمان بزرگ فارسی هستند