یادداشت رها

        شاید برای من جذاب ترین بخش این دو نمایشنامه ، گفتگویی بود که بین خانم "آلوینگ" و کشیش ماندرز صورت گرفت. جایی که خانم آلوینگ خطاب به کشیش ، اقرار می کنه که : وقتی شما از چیز هایی که من از آنها به شدت متنفر بودم تعریف و تمجید می کردید ، من به این فکر افتادم که عقاید و افکار شما را با نظر انتقاد مطالعه کنم. من اول می خواستم فقط یک نکته را کشف کنم. ولی همین که آن یک نکته کشف شد ،   تار و پود این تعلیمات دینی از هم گسست . آن وقت من ملتفت شدم که این ها یک پارچه ، دروغ و دغل است

 ایبسن در نمایشنامه "اشباح" ، تلاش و کوششی را که عقل انسان برای رهایی از قید سنن و عقاید بی پایه و اساس به کار می برد ، مجسم می سازد و جسورانه ، ضعف ­ها و نقصان های عقاید سخت گیرانه ی عصر حاضر را به رخ عموم می کشد