یادداشت محمدرضا سعادتی فرد

        #با_ضیاء_الدّین

✏️ چند خط درباره کتاب شرح حضرت آیت اللّه خامنه ای بر «حدیث مکارم الاخلاق» (با محوریت سلسله جلسات سال ۱۳۵۲ شمسی در مسجد کرامت مشهد مقدس)

📒 معرفی کتاب: کتابی است اخلاقی در شرح و تبیین حدیثی از امام صادق(علیه السلام) که در آن ده صفت از صفات پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) را بیان کرده اند. 
کتاب دربردارنده متن جلسات رهبری در سال ۱۳۵۲ شمسی است بعلاوه روایت هایی از احادیث دروس خارج فقه، برای تکمیل مباحثی که ضبط نشده است و رفع نواقص جلسات که به کتاب اضافه شده است. این کتاب توسط نشر صهبا در اردیبهشت ۱۴۰۳ برای اولین بار چاپ شده است. 

🙏 ابتدا تشکر می کنم از رفقای نشر محترم صهبا که مثل همیشه زیرخاکی هایی از بیانات رهبر انقلاب کشف و منتشر کردند. خدا قوت. منتظر تولیدات جدید هستیم. 

🔻و امّا درباره کتاب:
 🔸رویکرد مقام معظم رهبری در تفسیر مفاهیم اخلاقی را باید با یک آسیب شناسی رویکردهای دیگر آغاز کرد: 
مع الأسف در برخی از آثار اعتقادی، معارفی و اخلاقی ما، واژه ها و مفاهیم اسلامی و اخلاقی با آسیب بزرگ مواجه شده است و آن اینکه این مفاهیم فاخر، متعالی، انقلابی و پرجوشش،  بصورت #خنثی، #بی_خاصیت و #منفعل و #منقطع تعریف شده است. به همین علت، مخاطب وقتی با این واژه ها و مفاهیم آشنا می شود، حس #قیام و #برانگیخگی ندارد و عملاً تبدیل به مسلمانی خواهد شد که زیست و سلوکش با اهتمام به #نصرت خدای متعال و  #اقامه اهداف خداوند روی زمین گره نخورده است. تبدیل به مسلمانی که اوج کارآیی اش خلوت فردی در خلوتگه و تنهایی خود است. تفصیل این آسیب شناسی را می توانید در کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» بدست بیاورید. 

🔹 رویکرد استاد سیدعلی خامنه ای در تفسیر مفاهیم و واژه های حدیث مکارم الاخلاق در این کتاب، این است که آن مفاهیم قرار است ما را به افقی نائل بیاورد که بمعنای حقیقی کلمه #خلیفه_در_زمین باشیم، انسان دردمند باشیم، درد نجات بشریت از طاغوت را داشته باشیم، #قیام_للّه داشته باشیم و دیگران را به قیام کردن دعوت کنیم. 
حال تصور کنید چگونه ایشان با این رویکرد مفاهیمی همچون: یقین، شکر، سخاوت، شجاعت، حلم، غیرت، صبر، قناعت، مروّت و... را آتشین و فعّال و پرتحرّک معنا می کنند؟! این صفات قرار است با انسان و با جامعه انسانی چه کند؟ اصلا مگر این صفات، برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیست، و مگر پیامبر رسالت کارخانه انسان سازی و تشکیل حکومت ندارند؟ اگر این بار را قرار است پیامبر به مقصد برسانند این صفات چگونه در خدمت قرار می گیرند؟

🔻 ویژگی های منحصر به فرد کتاب:
 
1⃣ خروج از انفعال و معنا کردن فعّال مفاهیم اخلاقی: بگونه ای که وقتی مفاهیم اخلاقی را شرح می دهند خنثی و بی دغدغه نیست مثلاً واژه صبر را که ما به گوشه نشستن و صبر کردن صِرف می دانستیم را به صبر فعّال معنا می کنند که قرار است در برابر انگیزه های شرآفرین، فسادآفرین و انحطاط آفرین، مقاومت کند و عقب گرد نداشته باشد مانند فعالیت یک کوهنورد که سختی ها را تحمل می کند اما مسیر را تا فتح قله ادامه می دهد. صبر به معنای توسری خوردن و زیر بار حوادث خم شدن نیست بلکه عامل #قیام است.
  
2⃣ امتداد عملی مفاهیم به صحنه جان و اجتماع: هیچ مفهومی را برای لذت ذهنی که فقط در ذهن بماند بررسی نمی کنند. همه مفاهیم اخلاقی این کتاب امتداد عملیاتی و اجرایی اولاً در جان آدمی و ثانیاً در اجتماع انسانی را دارد. اساساً همه مفاهیم را ایشان در خدمت کارخانه انسان سازی (که انقلاب نبوی و انقلاب اسلامی است) به کار می گیرند. هیچ مفهوم اخلاقی ای قرار نیست فقط من را انسان خوبی کند و در خدمت اجتماع قرار نگیرد. مفهوم اخلاقی ای همچون شُکر که خیال میکنیم صرفاً ارتباط عابد و معبود است را کاملاً در اختیار #اقامه اهداف الهی در حکومت اسلامی توضیح می دهند.
  
3⃣ ارتقاء فهم اشتباه و گاهی باطل عُرفی از مفاهیم اخلاقی: در ابتدای جلسات معمولاً فهم عرفی از مفهوم مدنظر را توضیح می دهند و با توجه به نگاه اسلام آن را ارتقاء مفهومی می دهند. البته این ارتقاء مفهومی حاصل نگاه منظومه ای و مجتهدانه به روایات اهل بیت (علیهم السلام) و ویژگی های نظام اندیشه ای ایشان است. 
  
4⃣ استفاده از روایات: برای اینکه بحث بخوبی تفصیل پیدا کند و جوانب قضیه معلوم شود رجوع فراوان به روایات مرتبط دیگر می کنند. مجموعه روایات را ضرب در هم می کنند و به لایه و سطوح دیگر دست پیدا می کنند. علاوه بر اینکه رجوع به روایات از لحاظ روشی، هم برای مخاطب جذاب است، هم دلگرم کننده است، و هم باعث اتقان کار می شود. 
  
 5⃣ برجسته کردن نیاز و ضرورت هر انسان مسلمان و جامعه اسلامی به تهذیب نفس و جاری کردن صفات اخلاقی: جامعه ای که از این صفات غافل باشد، از مسیر منحرف خواهد شد.

✅ مطالعه این کتاب، حیاتی و ضروری است برای:

1⃣ طلاب حوزه های علمیه (به خصوص طلاب پایه ۳ تا ۶): که با صفات اخلاقی که در این کتاب با رویکردی که اشاره شد مأنوس شوند و آن را حاصل زیست طلبگی خودشان کنند. البته خیلی صریح می توانیم این پیشنهاد را بدهیم که این کتاب حقیقتاً ظرفیت کتاب درسی شدن در حوزه را دارد ولو بصورت خودخوان (همچنانکه جای خالی کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن را برای درس عقاید حوزه حس می کنیم).

  2⃣ مبلغین: یکی از بهترین منابع برای مبلغین محترم که می توانند مستمعین خود را بر این سفره دعوت کنند و محتوای کتاب را به جان مخاطبان سرریز کنند. صفات اخلاقی ای که در این کتاب بررسی شده است برای هر انسان مسلمان و برای هر جامعه ای جزو ضروریات است. 
 
 3⃣ اساتید معزّز حوزه: یکی از سنت هایی که در گذشته وجود داشت و امروزه هم برخی از اساتید محترم آن را اجرا می کنند این است که در ابتدای درس خود، احادیث اخلاقی را برای طلاب شرح می دهند. معارف این کتاب با رویکردی که دارد، می تواند فتح باب نو و تازه ای را برای طلاب به ارمغان بیاورد.

 4⃣ پدرها و مادرها: آنقدر این مفاهیم، حیات دهنده و عملیاتی هست که نیاز هر خانواده ای است به آن عمل کند. پدر و مادر نقش بسزایی در عمل کردن این مفاهیم و آموختن آن با زبان و کردار به فرزندان خود دارند. خانواده، سلول اصلی جامعه است و وقتی با این مفاهیم آشنا شود و  به آن عمل کند، جامعه اثر آن را خواهد دید و رسیدن به مقصد آسان خواهد شد.

  5⃣ تشکل ها: یکی از ضرورت های جدایی ناپذیر تشکل های حوزوی و دانشجویی این است که برای از بین نرفتن تشکیلات و دچار آسیب اخلاقی نشدن تشکیلات برنامه جدّی داشته باشند. عموم مطالبی که در این کتاب بیان شده است مورد نیاز جدّی تشکل ها هست لذا می توان این کتاب را جمع خوانی و مباحثه کرد. 

 6⃣ معلمان محترم آموزش و پرورش: تربیت بخش عظیمی از جامعه به دست معلمان عزیز جامعه است. محیط مدرسه و کلاس درس، نقش غیر قابل انکار در تربیت نوجوانان و جوانان دارد. مفاهیم این کتاب به راحتی قابل انتقال و عمل کردن در محیط مدرسه می باشد. آشنا کردن دانش آموزان با مفاهیم اخلاقی از مهمترین و با اولویت ترین کارهاست. برجسته شدن این صفات برای دانش آموز، با رویکردی که رهبر انقلاب دارند  هم در ارتقای مدرسه هم در ارتقای خانواده و هم در ارتقای جامعه مؤثر است.  
  
🤲 در تاریخ ۲۵ تیرماه ۱۴۰۳ مطابق با روز تاسوعای محرم ۱۴۴۶ مطالعه این کتاب به پایان رسید. الحمدللّه کما هو أهله.