بریده‌های کتاب عقل و عاقل و معقول

گرچه رخنه نیست عالم را پدید خیره یوسف‌وار می‌باید دوید ...

چون ز خود رستی همه برهان شدی چون‌که گفتی بنده ام سلطان شدی

این هم یک حقیقت است که پس از سپری کردن مراحل اولیه‌ی درک و اندیشه و به وسیله مجاهدت با نفس، موجودیت انسان عوض می‌شود، او اگرچه فلسفه‌های حرفه‌ای نخواند، مطالب عالی را که فلاسفه با سپری کردن یک عمر هم نمی‌توانند به دست بیاورند، در می یابد و مسائل عالیه‌ی جهان هستی را حتی به طور ناخودآگاه درک می‌کند.

عقل جزئی در گرداب چون و چرا و براهین و قیاسات غوطه‌ور می‌گردد، در حالیکه عقل کل بدون یقین گامی بر نمی‌دارد.

وقتی که گرسنگی و احتیاج به انسان حمله‌ور می‌گردد، همین عقل که ادعاهایش گوش فلک را کر کرده است، چنان یاوه و لغو می‌گردد که اگر انسان بتواند در آن‌حال در درون خود تجرید صورت داده و به تماشای عقل بپردازد ، خود از داشتن چنان موجود یاوه و پست سرافکنده می‌شود.

«کمال مطلوب فیزیکدان شناسایی جهان خارجی حقیقی است، با اینهمه یگانه وسایل کاوش او، یعنی اندازه گیری هایش، هرگز درباره خود جهان حقیقی چیزی به او نمی‌آموزند.» حالا که فیزیکدانان تنها خط خوان و زبان شناس هستند، علمای مختلف علوم انسانی چطور؟! آیا اینان با حقیقت عینی روان و پدیده های روانی سروکار دارند؟ چه ادعای بزرگ و خنده آور؟! آیا اینان جز آثار نمودهای روانی انسان ها چیزی را می‌بینند و لمس می‌کنند؟!