بریده‌ای از کتاب تاریخ مردم ایران: از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه: کشمکش با قدرتها اثر عبدالحسین زرین کوب

با آنکه در ایران اندیشه ایجاد یک قدرت پایدار همراه با احیاء مرده ریگ باستانی در خاطر بسیاری از داعیه داران ،عصر، از گیل و دیلم و سکزی و طبری شکفته بود تحقق این رؤيا، ان هم در یک مدت کوتاه تا حدی فقط برای آل بویه ممکن شد که آن نیز به سبب اختلافات خانگی تقید به تقالید ناشی از دعوت زیدیان و برخورد با انقلابات خراسان خیلی زود مثل یک رؤیای صبحگاهی پایان یافت. مع هذا بنیانگذار این سلسله على بن بویه دیلمی ملقب به عماد الدوله و برادرزاده اش فناخسرو بن حسن معروف به عضدالدوله با وجود محدود بودن مدت امارت خویش و با آنکه در زمان آنها فرصتی هم برای احیاء فرهنگ فارسی در قلمروشان پیدا نشد باز استعداد خود را برای بازسازی یک وحدت از دست رفته قرنهای دور نشان دادند و هرچند دولت آنها به رغم انتسابی که بر وفق رسم عصر به یک پادشاه باستانی مثل بهرام گور هم موفق به ایجاد تعادل پایدار عصر از یاد رفته بهرام در قلمرو یزدگرد نشد باری طی چندین دهه فرمانروایی ،آنها قدرت اخلاف سعد بن ابی وقاص و مروان و معتصم نقش فعالی را که قبل از آن در سرنوشت مردم ایران داشت به نقش انفعالی مبدل یافت و بدینگونه عناصر تازه یی از طوایف و اقوام مردم ایران بار دیگر آنچه را ایران می سالها به اعراب و ترکان سنی باخته بود این بار همراه آیین شیعه، دیگربار، و گرچند برای مدتی کوتاه به دست آورد.