وقتی در بغداد قرن سوم هستیم، سرجمع، میان مدرسه ها و راسته بازار وراق ها، مدارس اهل حدیث، محله کوفی ها یا خراسانی ها و سر مزار ابوحنیفه و دیگران که مجالس طلبگی برقرار است، و همینطور دربار عباسی و... یک مجموعه دانایی وجود دارد که تلفیقی از علم و شبه علم است، تلفیقی از قرآن و تفسیر آن، از دو سه میلیون حدیث که در اختیار احمد حنبل و بخاری و مسلم و دیگران بوده است، از صدها کتاب و جزوه ترجمه شده از یونانی ها، هندیها و ایرانیها و... مجموعه اینها معرفتی را پدید آورده که در جمله بندیهای واعظان بغداد و مدرسان و معرکه گیران و قصاص و دیگران به کار می رود. حتی وقتی مذمت از یونان می کند، زمانی که ستایش از اخبار و روایات دارد. وقتی کلام ملوک العرب را نقل می کند، همه اینها یک مجموعه دانشی به هم پیوسته است که امکان تجزیه بسیاری از آنها از لحاظ خواستگاه، روش، نگاه و سوگیری معرفتی وجود دارد.