به نام او

🔹️جستارهای ادبی معمولا در مرز بین دانشی‌بودن و خلاقه‌بودن حرکت می‌کنند. نه خیلی علمی هستند تا خشک و بی‌روح باشند و مخاطب عام و علاقمند را از دست بدهند و نه خیلی مبتنی به خلاقیت و قدرت نویسندگی هستند که به‌سمت قطعه ادبی بغلتند و مخاطب را سرآخر دست خالی بدرقه کنند.
به نظر من جستارهای موفق ادبی از یک یا چند کشف تشکیل شده‌اند که با خوش‌ذوقی نویسنده  بسط پیدا می‌کنند. یعنی هم قدرت ادراک خواننده را تحریک می‌کنند و هم ذوق او را.

🔸️یکی از لذت‌بخش‌ترین کتابها برای من همین مجموعه جستارها هستند. به‌تازگی کتاب "از شهر خدا تا شهر انسان" را از جناب دکتر محمد دهقانی خواندم. کتابی که اول‌بار در سال هشتاد و نه منتشر شده و دربردارنده یادداشت‌ها و مقالاتی است که در دهه هفتاد و هشتاد در مجلات مختلف به چاپ رسیده است. البته دو تا از جستارها که اتفاقا بسیار خواندنی هم هستند، ترجمه است. جستارها در چهار بخش مرتب‌سازی شده. بخش اول بیشتر به ادبیات کلاسیک فارسی اختصاص دارد، بخش دوم بیشتر به شعر معاصر ایران و جهان، موضوع عمده بخش سوم ادبیات داستانی ایران و جهان است و بخش چهارم موضوع‌های عام‌تری نظیر نقد ادبی و رابطه سیاست و ادبیات را در برمی‌گیرد.

🔸️هرچند با برخی از آرای نویسنده هم‌داستان نیستم که یک بخشی‌اش ذوقی است و بخشی علمی. ولی نگاه کلی دهقانی را می‌پسندم و در جهت درستی می‌دانم. نویسنده در جاهایی که هیجانات درونی خودش را کنترل کرده منصفانه‌تر و بقاعده‌تر سخن گفته است. از نحوه قلم‌زدن دهقانی پیداست که در حالت روحی و احساسی متفاوتی این یادداشت‌ها را نوشته، زمانی که احساسی است جزمی‌تر سخن گفته. البته شمار این اظهارنظرها بسیار کم است و فقط در یکی دو نوشته بسامد بالایی دارد. مثلا در جستار "چرا ادبیات معاصر ما جهانی نمی‌شود؟" او علتهایی را برمی‌شمرد و بر آنها پافشاری می‌کند که به‌راحتی می‌توان مثالهای نقضی برای آن آورد. یا در جستار دیگری که به رمان‌نویسان زن ایرانی می‌پردازد.
اشکال دیگر این کتاب این است که تمام جستارها در یک سطح نیست برخی خیلی خوب و برخی دیگر نه. انگار مولف دلش نیامده از آوردن آنها صرف‌نظر کند. باز هم خوشبختانه باید بگویم که تعداد این جستارها هم زیاد نیست.

🔸️توصیه می‌کنم حتما این کتاب را بخوانید تا هم از کشف‌های نویسنده و قلم دلنشینش بهره ببرید و هم ذوق ادبیتان تحریک شود و به خواندن هرچه بیشتر و بهتر شعر و داستان رو بیاورید.

🔹️من پیش از این چندین ترجمه به قلم دکتر دهقانی  خوانده بودم و چندین مقاله و یادداشت در نشریات مختلف. امیدوارم پژوهش‌هایی که ایشان بر روی آثار و دست‌نوشته‌های مرحوم مجتبی مینوی انجام داده هرچه سریعتر تکمیل بشود و در قالب کتاب عرضه گردد.
در آخر هم جستارهایی را که بیش از همه پسندیدم فهرست می‌کنم.
- داد و بیداد مرگ (بررسی تصویر مرگ در شاهنامه)
- بابی از این کتاب نگارین (چند نکته درباره گلستان)
- داستانی که مرا آزاد کرد (بحثی درباره داستان‌نویسیِ عرب) به‌قلم الیاس خوری نویسنده بزرگ عرب
- دفاع از سنت