آن یکی می‌رفت بالای درخت
می‌فشاند آن میوه را دزدانه سخت
صاحب باغ آمد و گفت ای دنی
از خدا شرمیت کو چه می‌کنی
گفت از باغ خدا بندهٔ خدا
گر خورد خرما که حق کردش عطا
.
.
پس ببستش سخت آن دم بر درخت
می‌زد او بر پشت و ساقش چوب سخت
گفت آخر از خدا شرمی بدار
می‌کشی این بی‌گنه را زار زار
گفت از چوب خدا این بنده‌اش
می‌زند بر پشت دیگر بنده خوش
چوب حق و پشت و پهلو آن او
من غلام و آلت فرمان او
گفت توبه کردم از جبر ای عیار
اختیارست اختیارست اختیار!      مولوی
-------------------------------------------
حیوان هرچند در حرکات مخصوص حیوانی خویش آزاد است و طبیعت مسیر  معین و خط سیر معین برای حیوان معین نکرده است و میدان عمل وسیعی به حیوان داده است:...ولی یک چیز هست و آن اینکه اراده و اختیار حیوان محدود است به اطاعت از تمایلات و غرایز حیوان، و هرچه مورد تصویب و موافقت غرایز و تمایلات حیوان واقع شود اراده ی حیوان بی درنگ عملی می کند... در دستگاه وجود حیوان به صرف اینکه تصور مطلوبی که موافق با یکی از تمایلات است پدید آمد و موافقت وی با یکی از غرایز و تمایلات روشن شد، بی درنگ به حکم آن تمایل، نیروی اراده درصدد اجرا در می آید و اجرا می کند مگر آنکه یک مانع خارجی پیدا شود و مانع اجرا گردد. پس حیوان در عین اینکه در حرکات خویش آزاد و مختار است و طبیعت به وی میدان داده و مسیر معینی را برای وی تعیین نکرده است و تعیین مسیر را به اراده خود حیوان واگذار کرده است، این تعیین ارادی و اختیاری و انتخابی حیوان همواره با اشاره ی غریزه صورت می گیرد و بیش از این حیوان آزادی ندارد.

ولی در انسان این محدودیت نیز از بین رفته است...نوع فعالیت حیوان "التذاذی" است و نوع فعالیت انسان "تدبیری"....حتی جیب ترین اعمال دقیق غرززز حیوانات از قبیل مورچگان و زنبور عسل از نوع فعالیت التذاذی است نه فعالیت تدبیری...فعالیت تدبیری انسان به این نحو است که صرف مورد موافقت قرار گرفتن یک عملی با بعضی تمایلات،  کافی نیست بری اینکه قوه اراده درصدد اجرا برآید و انسان را وادار به عمل کند...انسان روی استعداد مخصوص خود به سنجش‌ و مقایسه مآل اندیشی می پردازد و سوابق ذهنی خود را دخالت می دهد و قوه پیش بینی خود را به کار می اندازد و...انواع و اقسام فواید و مضارّ متصوره آن شی را می سنجد، اگر فواید آن عمل بر مضارّش چربید آن را انتخاب و اختیار می کند."

آنچه مطالعه کردید بخش هایی دست نخورده از حاشیه استاد مطهری بر بخش ضرورت و امکان این مجموعه مقالات است که به دلیل سهولت متن و عدم وجود استدلال های فلسفی خاص منتشر شد. بسیار با خود کلنجار رفتم و متاسفانه یا خوشبختانه بستر این صفحه را برای طرح مدعاهای فلسفی علامه و شرح راهگشای استاد مطهری در ٣ مقاله مطرح شده مناسب نیافتم. شاید این مقایسه مختصر بین مشخصات انسان و حیوان بیشتر مناسب اقتضائات امروز و فردای ما باشد.