هستی پرسش

«چگونه باید جرم این سنگ را سنجید؟»؛ «چند گونه‌ی جانوری وجود دارد؟»؛ «روابط افراد در جامعه را چگونه باید تحلیل کرد؟». پرسش‌های رایج علوم معمولاً پرسش‌هایی شبیه به اینها هستند. اما فلسفه یا متافیزیک به این پرسش‌ها خرسند نیست. فلسفه می‌پرسد «هستی چگونه چیزی است که ذیل خود می‌تواند هم سنگ، هم جانوران و هم جوامع را جای دهد؟». هستی چیست؟ فلسفه یا هستی‌شناسی رادیکال‌ترین پرسش‌ها را پیش می‌کشد.
اما این تنها سرآغاز هزارتویی است که فلسفه حاضر است آن را تا افراطی‌ترین سرحداتش دنبال کند. هستی چیست؟ چرا چیزها هستند به جای آنکه نباشند؟ و شاید، مهم‌ترین پرسش، کیست که می‌پرسد؟ پرسش‌ها از کجا می‌آیند؟ چرا «ما» می‌پرسیم هستی چیست اما سنگ‌ها و اسب‌ها چنین نمی‌کنند؟ ما کیستیم؟ هستی و زمان هایدگر شبکه‌ای از بنیادین‌ترین پرسش‌های ممکن را به یک پرسش بنیادین‌تر بازمی‌گرداند: چه چیز موجب می‌شود که ما بپرسیم معنای هستی چیست؟ و این خود سرآغاز جستجویی است که به‌شکلی شگفت شرایط امکان تولید هرگونه هستی‌شناسی را از درون ساخت هستی‌شناختی هستنده‌ای بیرون می‌کشد که نام آن «دازاین» است. بی‌شک این عبارت غریب و دشواری است، اما این تازه آغاز راه است. هایدگر در پی یافتن ویژگی خاصی درون ساخت هستی‌شناختی دازاین است (موجودی که می‌پرسد هستی چیست) تا بدین ترتیب آن ویژگی هستی‌شناختی‌ای را در وجود ما بیابد که به ما امکان طرح این پرسش را می‌دهد. در نظر هایدگر این پرسشی است فراموش‌شده. فلسفه قرن‌هاست که دیگر نمی‌پرسد هستی چیست. چرا؟ در جستجوی بنیانی برای امکان طرح این پرسش و نیز علتی برای بی‌اعتنایی به آن طی سده‌ها، هایدگر هستی‌شناسی را از بنیاد دگرگون می‌کند. هستی‌شناسی حالا جستجویی است در پی جستجو، پرسشی در باب امکان پرسش، تحلیل بنیادین‌ترین ویژگی‌های موجود پرسش‌گر، تا شاید در این میان بتوان فهمید چرا می‌پرسیم، چرا پرسش را از یاد برده‌ایم، و چرا به پاسخ‌هایی نابسنده رضایت می‌دهیم. در نظر هایدگر، زندگی جمعی از سویی ذات ما را می‌سازد و از سوی دیگر امکان طرح مهم‌ترین پرسش را از ما سلب می‌کند (همه می‌دانند هستی چیست، نه؟!). ما تا پایان کتاب همچنان در گام نخست هستیم، و کتاب حتی پاسخ خود را نیز بدل به پرسشی دیگر می‌کند: آیا هستی خود از دسترس ما خارج می‌شود؟ هستی و زمان پیش و بیش از هر چیز کتابی است در باب چیستی پرسش‌هایی که زندگی ما را می‌سازند.
        

          مارتین هایدگر در یک خانواده روستایی آلمانی به دنیا آمد. در جوانی تحت تاثیر تعالیم مسیحیت بود و همان وقت‌ها ارسطو را کشف کرد. او تحصیلات فلسفی خود را در دانشگاه فرایبورگ و تحت نظر استاد معروفش ادموند هوسرل آغاز کرد. هایدگر در سال 1928 در همان دانشگاه به مقام استادی رسید. هایدگر با نوشتن کتاب هستی و زمان در 1927 خود را در جهان فلسفه مطرح کرد. وی کتاب را به استادش هوسرل اهدا کرده بود، اما عملا با نوشتن این کتاب راهش را از هوسرل جدا کرد. هستی و زمان سرچشمه فلسفه اصالت وجود (اگزیستانسیالیم) در قرن بیستم شد. خودش هرگز تمایلی نشان نمی‌داد که او را اصالت وجودی بخوانند. با این وجود هایدگر استاد مسلم اگزیستانسیالیست‌ها از جمله سارتر است که مهم‌ترین کتاب فلسفی‌اش هستی و نیستی (1943) برگرفته از نام هستی و زمان است. هایدگر تا پایان عمر طولانی خود نفوذ عظیمی در جریان‌های فلسفی غرب داشت. اما به قول برایان مگی «شاه‌کارش همان هستی و زمان بود.»

به قلم مهدی صارمی فر، هفته‌نامه‌ی همشهری جوان، شماره‌ی 19، 31 اردیبهشت 1384.