موضوع کتاب حاضر، جستاری تاریخی در بررسی تحولات جهان اسلام و سیر اندیشه های دانشمندان اسلامی قرن های اول هجری است. این اثر که مجلّد اوّل از این مجموعة سه جلدی است، اصول و مبانی نظری دین اسلام و نیز تحولات تاریخی مسلمانان از جنبه های سیاسی و جغرافیایی را بررسی می کند. کتاب با مبحثی دربارة فلسفة تاریخ و پژوهش های تاریخی آغاز می شود و با تشریح مبانی نظری دین اسلام و تأثیرات آن ها بر جریان های تاریخی ـ اجتماعی ادامه می یابد. نگارنده، سپس دستاوردهای مهم مسلمانان و توسعه و پیشرفت های آنان و نیز نهضت های گوناگون اسلامی را شرح می دهد و وقایع اصلی و هویت ساز مسلمانان را تحلیل و بررسی می کند. کتاب با هدف آشنایی با تاریخ تحلیلی اسلام در قرون اولیه تدوین شده است.