🌀 این کتاب میان بُر است...

🖊 یادداشتی پیرامون کتاب «مبانی و اصول عرفان نظری» اثر #استاد_یزدان_پناه

✏️ محمدرضا سعادتی |طلبه حوزه علمیه قم

┄┄┄┅•••==✧؛❁؛✧==•••┅┄┄┄

🔻امام خمینی(ره): به جان دوست قسم که کلمات نوع آن‌ها (عارفان) شرح بیانات قرآن و حدیث است. (سرالصلوة؛ ص ۳۸)

📗 درباره این کتاب کم نظیر که حقیقتاً خلأ بزرگ و مهمی را برطرف کرده است نکاتی تقدیم می شود:

1️⃣ درباره شخصیت علمی #استاد_یزدان_پناه: ایشان در قلّه دانش ایستاده است و در این مسیر مانند یک بسیجی در میدان، #جهاد_علمی می کند. پروژه های علمی ایشان فراوان است ولی بصورت خلاصه باید گفت: خلأ هر دانشی را تشخیص می دهند، با مأموریت ویژه که ناظر به نیاز سر صحنه دانش و جامعه است وارد دانش می شوند، به بازخوانی صحیح، بازسازی و تولید دانش می پردازند. در واقع با استادی روبرو هستیم که با یک پروژه خاص و مأموریت ویژه در صحنه دانش حاضر شده است. ایشان خار راه را در مسیر علمی بر می دارند تا جویندگان علم از مسیر هموار به مقصد نائل شوند. 
در این کتاب هم به همین امر مهم پرداخته اند، یعنی در زمانی که نسبت به عرفان نظری بدبینی و بی مِهری وجود داشت، ایشان به این میدان آمدند و با تقریر صحیح از کلمات عرفا و بازخوانی و بازسازی مطالب، این خلأ را برطرف کردند. در ادامه به کار ویژه ایشان در این زمینه اشاره خواهد شد. 

2️⃣ این کتاب، برگزیده بیست و هشتمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شده است. همچنین به عنوان کتاب شایسته تقدیر در سیزدهمین همایش کتاب سال حوزه انتخاب گردیده است. 

3️⃣ مراحل شکل گیری: این کتاب حاصل مجموعه ۹۰ جلسه ای تدریس استاد در مرکز پژوهشی دائرة المعارف علوم عقلی اسلامی وابسته به موسسه امام خمینی(ره) است و توسط همان موسسه چاپ شده است. آیت اللّه مصباح یزدی (ره) با اینکه با برگزاری درس عرفان نظری در موسسه موافق نبودند، ولی چون از مشی استاد یزدان پناه اطلاع داشتند که با نگاه دقیق به این مسائل می پردازند، موافقت کردند و این جلسات در سال های  ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۱ در این موسسه برگزار شد و بعد به صورت کتاب منتشر شد.    

4️⃣ میان بُر مسیر علمی: با توجه به ویژگی های بسیاری که این کتاب دارد، حقیقت این است که یک میان بُر بسیار مهم برای رسیدن و فهمیدن آثار عرفانی است و سرعت کار علمی را زیاد و بلکه چند برابر می کند. 
در چند سطح این میان بُر بودن قابل تصویر است: اول؛ برای کسانی که می خواهند در فلسفه و عرفان بصورت تخصصی وارد شوند، این کتاب برای فهم دقیق و نظام مند کتاب هایی همچون تمهید القواعد، فصوص الحکم و مصباح الانس کمک شایانی می کند. دوم؛ برای کسانی که قصد ورود تخصصی به عرفان نظری را ندارند بلکه قصد کار نیمه تخصصی در عرفان را دارند. این دسته با آموختن این کتاب، می توانند کتاب تمهید القواعد را کار نکنند و مستقیم به فصوص الحکم بپردازند و یا اگر میخواهند کتاب تمهیدالقواعد را هم فرابگیرند با سهولت بیشتری آن را فهم می کنند. سوم؛ برای کسانی که قصد ورود جدی (تخصصی یا نیمه تخصصی) به فلسفه و عرفان را ندارند، این کتاب نمای کامل و در حدّ عالی از عرفان نظری را همراه با ساختار قوی ارائه کرده است و برای آشنایی با عرفان در سطح بسیار بالا برای این دسته موثر است. چهارم؛ کسانی که قصد پرداختن به اندیشه های عرفانی امام خمینی(ره) را دارند، بعد از آموختن این کتاب می توانند کتاب مصباح الهدایه و دیگر کتب عرفانی و اخلاقی ایشان را بیاموزند. 

5️⃣ برخی از مباحث در این کتاب وجود ندارد مانند تجدد امثال، قوسین، انواع معراج، صراط مستقیم، معاد و ... . برای استفاده و تکمیل این مباحث می توان به کتاب حکمت عرفانی اثر استاد امینی نژاد رجوع کرد که تحریری از درس های عرفان نظری استاد یزدان پناه است.

6️⃣ کتاب مبانی و اصول عرفان نظری توسط #استاد_امینی_نژاد در ۶۰ جلسه تدریس شده است. پیشنهاد می شود این کتاب حتماً با تدریس ایشان همراه باشد. صوت جلسات در سایت موسسه نفحات موجود است.

7⃣ این کتاب فهم افراطی و تفریطی و نادرست نسبت به عرفان نظری ندارد. به مباحث عرفانی با نگاه منصفانه، حقیقی، دقیق و فنی پرداخته است لذا جایگاه بسیار مهمی در آثار عرفانی موجود دارد. برای فهم صحیح از کلمات عرفا و عرفان نظری پیشنهاد می شود حتماً این کتاب، به عنوان یک درس جدی تلقی شود، یعنی درس گرفته شود، مباحثه و تقریر نویسی همراه آن باشد.

8⃣ ویژگی های کتاب:

👈 بازخوانی، بازسازی و تقریر صحیح از آثار و کلمات عرفا و رفع خلأها: بسیاری از مخالفت ها با عرفان نظری ناشی از تقریر نادرست و جمع نادرست از کلمات عرفا است. استاد محترم با احاطه کامل بر آثار عرفانی بصورت دقیق، تقریر صحیح و فاخر از مباحث عرفان نظری را مطرح کرده اند. 

👈 ساختار منسجم، نظام مند، فنی و دقیق از مباحث عرفانی: این کتاب مباحث عرفانی را ساختارمند کرده است و با نگاه فنی و رویکرد عرفانی به مباحث اصلی عرفان نظری پرداخته است. بسیار از مباحث چون نظام مند و با ساختار منظمی تبیین شده است جایگاه اصلی خود را یافته است که موجب فهم نظام کلان عرفانی می شود. مباحث در دو بخش "توحید چیست" و "موحد کیست" ارائه شده است. 

👈 ارائه بدیع از وحدت وجود یا توحید عرفانی: بخش مفصلی از کتاب به این مسئله پرداخته است. در این بخش به مسائلی همچون: تفاوت نگاه عرفا با فلاسفه اسلامی و غربی، ادله و لوازم و فروعات این بحث، ارتقای این بحث در مکتب ابن عربی و ... پرداخته شده است. 

👈 تبیین اصطلاحات عرفانی: بسیاری از اصطلاحات عرفانی شنیده می شود لکن چون تحلیل و تعریف درستی از آن وجود ندارد، جویندگان دانش را به خطا کشانده است. این کتاب اصطلاحات متعدد عرفانی که در آثار و کلمات عرفا به کار رفته است را بصورت دقیق تبیین کرده است و تفاوت و شباهت های هر اصطلاحی را بررسی کرده است. جایگاه اصطلاحات نیز در مباحث عرفا معلوم شده است. 

👈 تقسیم بندی و ارائه ساختار دقیق از عوالم هستی: یکی از دشواری ها در عرفان نظری، ساختار عوالم هستی و جایگاه هر مرحله و تعریف صحیح از آن است. مقام ذات یعنی چه؟ چه ویژگی هایی دارد؟ آیا به این مقام دسترسی وجود دارد؟ بعد از مقام ذات، تعین اول است یا تعین ثانی؟ ویژگی های هر کدام از عوالم هستی چیست؟ تفاوت تعین اول با تعین ثانی چیست؟ چرا برخی از عرفا از تعین اول سخن به میان نیاورده اند؟ اسامی مختلف و متعدد هر مرحله چیست؟ صقع ربوبی و خارج از صقع ربوبی شامل چه عوالمی است؟ حضرات خمس یعنی چه؟ نفس رحمانی چیست؟ تفاوت نفس رحمانی با تعین اول و از این جمله مسائل به درستی و دقیق با استناد به سخنان عرفا بررسی شده است. 

👈 پرداختن به اندیشۀ انسان کامل و قرابت آن به اندیشه شیعی: در این کتاب افراط و تفریط های موجود در این مسئله نفی شده است. هم به جنبه حقی و هم به جنبۀ خَلقی انسان کامل توجه شده است. مباحث ولایت، رسالت و نبوت و تقسیم بندی های مختلف آن در دیدگاه عرفا بررسی شده است. ختم ولایت و نبوت، تقسیم بندی های موجود ولایت و نبوت تبیین شده است. افزون بر تقریر صحیح از کلمات عرفا در این بحث، قرابت اندیشۀ آن ها به اندیشۀ شیعی آشکار شده است. 

👈 استفاده از آیات و روایات: در مباحث از آیات و روایات و فهم دقیق و عمیق از آن ها سخن به میان آمده است. بخوبی نشان داده شده است که مباحث عرفانی چگونه در حل و فصل معارف موجود در آیات و روایات کمک می رساند. همچنین عدم تنافی بین مباحث عرفانی با آیات و روایات تبیین شده است تا جایی که کلمات عرفا، به عنوان عمیق ترین فهم از آیات و روایات معرفی شده است که بدون دست یافتن به آن مباحث، حل عمیق آیات و روایت حاصل نخواهد شد. 

👈 استفاده از مباحث فلسفی: به عنوان مقدمه برای فهم آسان تر و صحیح تر از مباحث عرفانی، از مباحث فلسفی استفاده شده است. تفاوت و شباهت های مباحث عرفانی با فلسفی آشکار شده است و ارتقاهایی که عرفان از فلسفه داشته است نیز بخوبی بیان شده است. 

👈 استناد به متون درجه یک عرفا: در جای جای مباحث، استنادهای دقیق به کلمات عرفا داده شده است یعنی عرفان با کلمات عرفا معنا پیدا کرده است. حتی در جاهایی که به ظاهر تعارضاتی وجود دارد با جمع سخنان، به رفع حقیقی آن منجر شده است. در مباحث مختلف با کلمات عارفان برجسته آشنایی حاصل می شود و انقطاع از تراث در این کتاب دیده نمی شود. 

👈 پرداختن تفصیلی به تاریخ عرفان نظری و مراحل شکل گیری آن: این کتاب به تاریخچه تحولات عرفان نظری و ادوار آن پرداخته است. همچنین دوره سوم عرفان نظری که با ملاصدرا به اوج خود می رسد که جمع بین برهان و عرفان و قرآن نقطه برجسته آن است تبیین شده است. 

👈 چیستی عرفان نظری و نسبت آن با شریعت و عقل: این بحث همیشه با انتقادهای جدی از مخالفین عرفان روبرو بوده است. در این بحث نسبت عرفان و شریعت، نسبت عرفان و عقل، میزان عام و خاص برای عرفان، جایگاه عقل و دل و ... تبیین شده است. همچنین تعریف دقیق، موضوع، مسائل و غایت عرفان نظری و عرفان عملی روشن شده است. 

        

          این‌گونه می‌نویسم که نویسنده از شاگردان ممتاز آقایان حسن‌زاده املی و جوادی املی است. قلم او روان و خواندنی است و تسلط بسیار خوبی بر موضوع دارد که باعث می‌شود این کتاب بسیار مفید و جذاب باشد. نویسنده به‌طور منظم و کامل به موضوع پرداخته و برای آشنایی با کتاب، توضیحات قوی ارائه کرده است که حتی می‌توان آن را فراتر از یک آشنایی ساده، به‌عنوان یک خلاصه کامل محسوب کرد.

معمولاً علوم فلسفی و عرفانی به دلیل اصطلاحات پیچیده، سخت فهم می‌شوند؛ اما این کتاب هم به خوبی توضیح داده شده و هم نسبت به دیگر کتاب‌هایی که این رشته از علوم را معرفی می‌کنند، فهم‌پذیرتر است.