به نام او

چند وقتی است کتاب می‌خوانم و تمام می‌کنم ولی فرصت نوشتن یادداشت را پیدا نمی‌کنم.
«من سعدی آخرالزمانم» را در روز سعدی یعنی اول اردیبهشت در دست گرفتم و سه چهار روز بعد تمام شد. کتاب مجموعه مقالات استاد بهاءالدین خرمشاهی درباره سعدی و آثارش است. کسی که بیشتر به قرآن‌پژوهی و حافظ‌پژوهی شهره است، ولی در حوزه سعدی‌پژوهی هم از دیرباز فعالیت داشته و مهمترین حاصل این فعالیت‌ها دو نوبت ویرایش کلیات شیخ اجل براساس تصحیح فروغی  است یکی پیش از انقلاب در انتشارات امیرکبیر منتشر شد و دیگری سالهای بعد از انقلاب با تجدیدنظر اساسی و دخیل کردن تصحیح یوسفی و  حبیب یغمایی توسط انتشارات دوستان منتشر شد. یکی از امتیازات تصحیح اخیر که به نظر من بهترین طبع موجود از کلیات سعدی است ترجمه فارسی اشعار عربی سعدی به‌قلم استاد خرمشاهی است.

باری علاوه بر این ویرایش‌ها، خرمشاهی به‌فراخور موضوعات و مناسبات مختلف مقالاتی درباره سعدی نوشته است که به‌تمامی در «من سعدی آخرالزمانم» منتشر شده که یکی از مهمترین آن‌ها مقاله «حق سعدی بر گردن حافظ» است که پیشتر در کتاب «ذهن و زبان حافظ» خرمشاهی آمده بود و بر هر علاقمند به ادبیاتی خواندنش واجب است. در کل خواندن این مجموعه مقاله خالی از لطف نیست و دربردارنده نکات خوب و تامل‌برانگیزی است. خرمشاهی که خود در نثر سهل و ممتنع می‌نویسد و از این جهت به جهان سعدی نزدیکتر است تا حافظ، بعضاْ جملاتی دارد که نشان می‌دهد حاصل سالها تحقیق پژوهش و مطالعه مستمر اوست. فی‌المثل این جمله معروف از او که «حافظ حافظه ما ایرانیان است» به‌اندازه چندین مقاله و کتاب بار معنایی دارد. او در این کتاب هم چند جمله ماندگار درباره سعدی بیان می‌کند که به‌خاطرنگاه‌داشتنی‌ست. به‌عنوان مثال: «از سعدی تجربه‌اندوزتر و تجربه‌آموزتر در ادبیات فارسی نداریم.» یا «شعر سعدی اوج و عصاره حکمت عملی نیاکان ماست و شعر حافظ اوج اعتلای حکمت نظری ایشان است.»

عرض کردم که خواندن این اثر با اینکه تمام مقالاتش پیش از این منتشر شده است خالی از لطف نیست و من آن را در زمره کتابسازی قرار نمی‌دهم ولی ای کاش این کتاب که نام فرد دیگری را بر روی خود دارد با دقت بیشتر و بهتری تدوین می‌شود . کتاب را فرزند مولف یعنی آقای عارف خرمشاهی تدوین و آماده چاپ کرده است و مقدمه‌ای کوتاه  با عنوان «گفتار کوششگر» نوشته است که البته بود و نبودش چندان فرقی نمی‌کند چرا که نکته خاصی را متذکر نمی‌شود و از روش کار خود حرفی به میان نمی‌آورد. یا ایشان در متن می‌توانستند برای هر عنوان مقاله پانویس بزنند که این مقاله اول بار در کجا و یا در چه تاریخی منتشر شده است تا ما بفهمیم زمانی که آقای خرمشاهی از گران بودن کتابی که ۷۰۰ تومان بوده شکایت می‌کند مربوط به چه سالی است. نکته دیگر این است که کوششگر محترم می‌باید برخی از نکاتی را که مولف در مقالات خود تکرار کرده و البته با توجه به مجزا بودن هر مقاله طبیعی است، حذف می‌کرد تا برای مخاطب کتاب ملال آور نباشد فی‌المثل مخاطب بیش از چهار پنج بار با روند ویرایش‌های کلیات سعدی توسط جناب خرمشاهی مواجه می‌شود. 
و اما کاستی دیگر این کتاب که مسئولیتش بر عهده تدوینگر کتاب و ویراستار آن است این مورد است که کتاب به‌خوبی ویرایش و نمونه‌خوانی نشده است. من در یک نوبت خواندن به ۱۵ غلط مطبعی برخوردم. ان‌شاءالله در چاپ‌های بعد این نواقص برطرف شود.