یادداشت نوید نظری

        علت ساده برای محبوبیت و جذابیت خیره‌کننده این کتاب و چاپ‌های متوالی در قرون متوالی که شمارگانش‌ را به ده‌ها میلیون کشانده است، شاید این باشد که 
دن کیشوت اولین رمان است در آغاز عصری مدرن و طلیعه‌گان، هرچند کم مایه باشند و بی‌‌پایه خواهند ماند و درخشیدن خواهند کرد.
یک رمان قطور و مفصل با ساختار داستان‌های لایه‌ لایه همچون پیازی که از  یک لایه‌اش سر میخوری و به درون دیگری می‌روی و به مغز آن می‌رسی و در لحظه‌ای فرصت خواهی یافت دوباره به سطح آن  و بیرونی ترین لایه داستانی سر بکشی و این حرکات آونگی در تمام کتاب، روش طی کردن راه است.
اما علت کمی عمیق‌تر برای محبوبیت این کتاب تناسب آن با ابزار‌ها، فرهنگ و نظریات و دوره‌هاییست که از  پس عصر نویسنده، در اروپای مدرن بارها تکرار شد؛
 سنت ستیزی، 
جدال با غیب، 
توسعه فرد‌گرایی،
 پایان دوران آرمان‌گرایی و فضیلت‌پروری، 
فرو پاشیدن ساختمان عفت و حیا در جامعه پیشا‌مدرن
گسستگی بند نا پیدای اتصال مسیحیت و زندگی در کهن‌بوم قاره اروپا یعنی اسپانیا...
و ...
همه عناصری‌است که سروانتس در بیان هجو بدیشان تاخته یا برخی را پرداخته است.
تنهایی خودخواسته پهلوان افسرده سیما
رنج او از مصاحبت مهتری پاره خرد
حرمان او و تحمیل مجازات کتاب‌سوزی برای سوزاندن اراده او
هجو‌نمایی صحنه‌های قهرمانی کتب پهلوانی قدیم و به ابتذال کشیدن‌شان
بی‌پیکر شدن خانه و جامعه و آسانی دست‌درازی به عفت بانوان 
همه مصادیق آن پیوندهای دن کیشوت با عصر مدرن بعد از خودش است.
نکته آخر آنکه از قلم سروانتس و قدرت طنز‌پرداز، کنایه‌ وگریز‌ساز، و تمثیل‌باز او نباید ساده گذشت
و الحق که ترجمه آقای محمد قاضی حق متن را ادا کرده است.