یادداشت رضا هاشمی

                صدوقِیْن

اسم شیخ صدوق بارها و بارها به مناسبت‌های مختلف به گوشم خورده بود و می‌دانستم عالم بزرگیست و چه خدمتی به اسلام و مسلمین کرده است. همین اواخر بود که در میانه مطالعه کتابی در مورد زندگی حسین بن منصور حلاج، داستان برخورد حلاج با ابن‌بابویه قمی (پدر شیخ صدوق) را خواندم و کمی وسوسه شدم تا در مورد زندگی این دو عالم بیشتر بدانم. تا این‌که برای خرید کتابی راهی شدم و یک دوستِ کتاب‌فروش، «تن‌های هزار ساله» یا «تنهای هزاره ساله» را معرفی کرد.

نام سعید تشکری را که بر کتاب دیدم، توجهم بیشتر جلب شد. نامش برایم آشنا بود؛ وقتی مطمئن شدم که قبلا یکی از کتاب‌هایش را خوانده‌ام گل از گلم شکفت، چون خاطره خوبی از آن داشتم. مشغول خواندن پشت جلد کتاب شدم تا به این‌جا رسیدم که نوشته بود  [...آخرین اثر مرحوم سعید تشکری...] ! گل‌های شکفته شده ذوقم، پژمرده شد؛ خدایش بیامرزد.

اما در مورد کتاب؛ انتظاراتم آن‌چنان که بود برآورده نشد! این دو شخصیت تاریخی بیشتر از این‌ها جای پرداخت دارد و در این کتاب آن‌چنان که باید ابعاد شخصیتی آن‌ها به نمایش در نیامده بود. البته که احتمالا نویسندگان کتاب با کم‌بود منابع در مورد زندگی این علما مواجه بوده‌اند و دستشان آن‌چنان برای روایتی مناسب باز نبوده است. از طرفی این ابهام نیز وجود دارد که این داستان تا چه میزان مستند، و چه مقدار از آن توسط نویسنده پروار شده است.

 هم‌چنین درج عنوان «شیخ صدوق» روی جلد کتاب هوشمندانه بوده است چون این لقب برای هر دو عالم به کار می‌رود و معمولا از این پدر و پسر تحت عنوان «صدوقین» یاد می‌شود.

اما کتاب بیشتر از آن‌که به بُعد علمی و دینی شخصیت‌های اصلی خود بپردازد، در اکثر قسمت‌ها مشغول روایت روزمرگی‌ها و زندگی عادی آن‌ها بود. به طوری که حتی یک فصل از کتاب هم دیده ‌نمی‌شود که برای مثال از مدرسه یا کلاس درس روایت شود. همین‌طور ملقب شدن محمد به «شیخ صدوق» که می‌توانست نقطه عطفی در داستان باشد، به راحتی توسط نویسنده کنار گذاشته شد. 

در ابتدای کتاب، روایت کشف مرقد شیخ صدوق توسط آیت‌الله مرعشی نجفی است که گویی جزیره‌ای جدا افتاده از داستان اصلی است؛ نویسنده خیلی بهتر می‌توانست آن‌ها را پیوند بزند. همین‌طور شخصیت‌هایی اضافی در داستان دیده می‌شود که ظاهراً بی‌هدف رها شده‌اند؛ حال آن‌که در داستان اصلی خلأ شخصیت‌‌های مکمل برای روایت به چشم می‌خورد. 

در کل یک کتاب روان و معمولی است برای آشنایی ابتدایی با این دو عالم اسلام و درک مقطع تاریخی زندگی آن‌ها که مصادف است با غیبت صغری و ارتباط شیعیان با نواب خاص امام زمان.