یادداشت نرگس خالقی

        جلد چهارم از مجموعه سرگذشت استعمار سراغ کشیش‌ها رفته و نقش کلیسا و مبلغین مذهبی در استعمار رو به تصویر کشیده.
کشیش‌ها با ظاهری مهربان به رفع مشکلات مردم کشورها مشغول می‌شدند و در باطن فرهنگ ، زبان و دین خودشون رو به مردم منتقل می‌کردند.
هرچند خیلی از موارد با چاشنی زور هم همراه بوده. مثلا در سودان  بیمارستانی تأسیس می‌کنن که اگر مردم با زبان بومی حرف میزدن درمان نمی‌شدند... only انگلیسی.
و این همه‌ی ماجرا نیست.
کشیش‌ها وظیفه‌ی جاسوسی برای دولت‌هاشون رو هم داشتند. اونا وظیفه داشتن تا زیرساخت‌های کشورها، فرهنگ مردم، چالش ها و راه‌های نفوذ رو پیدا کنند و به دولت‌های اروپایی گزارش بدن. اینجوری راه غارت و استعمار با خطای کمتری باز می‌شد.