یادداشت حسنیه صالحان

        یکی از موضوعات مهمی که هر انسانی باید در زندگی خود به آن توجه کند مسئله خودشناسی است. اینکه بداند از کجا آمده است، برای چه هدفی آفریده شده است و به کجا خواهد رفت. مقوله خودشناسی به قدری مهم است که در روایات رسیده از معصومین (ع)  آن را شرط دستیابی به خداشناسی دانسته‌اند.
ساسان حبیب وند، پژوهشگر و نویسنده حوزه‌های روانشناسی، فلسفه و عرفان با تمرکز مولانا پژوهی در کتاب خود با نام «از رنج تا رهایی» به بررسی اهمیت خودشناسی پرداخته و به پرسش‌های مهمی در این زمینه پاسخ داده است. او خودشناسی را تلاش آگاهانه انسان در جهت کشف بهترین شیوه برای زندگی می‌داند که در جریان آن انسان از هر یک از علوم بهره می‌گیرد تا به خودشناسی برسد. از نگاه این نویسنده نحوه نگاه ما به خودمان، عمیقأ تحت تاثیر محیط مان قرار دارد و انسان باید در مسیر خودشناسی خودش به قضاوت خوب و بد بنشیند و با عقل و منطق خود راه و روش زندگیش را تعیین کند. هر چند این نویسنده در تمام فصول کتاب خود به ابیاتی از مولانا اشاره کرده و برای اثبات برخی مطالب خود از این اشعار استفاده نموده است و اندیشه و احساس عرفانی را در ایجاد خودشناسی موثر دانسته اما مقوله دین و مذهب را از بحث خودشناسی جدا کرده و آن را برابر با موضوع ملیت و فرقه و تیم فوتبال می‌داند و معتقد است گرایش انسان برای گره زدن هویتش به چیزهای بزرگی مثل دین، ملیت، زبان و تیم ملی برای این است که از حس ضعف و حقارت خود رهایی یابد و اگر دعوایی هم بر سر آن دارد در واقع دفاع از هویت و حیثیت خویش است. او برای تایید حرف خود در پاورقی کتاب، به بخشی از سخنرانی دکتر سروش اشاره کرده که جنگ وحشیانه داعش جنگ عقیده نیست بلکه جنگ حیثیت و هویت است. این در حالیست که اولا دین و مذهب به هیچ وجه هم رتبه ملیت و زبان و تیم ملی نیست ثانیاً از نگاه اسلام هویت اصلی انسان همان دین اوست که نوع نگرش و بینش او را تعیین می‌کند.
در بخش دیگری از کتاب به تاثیر خودشناسی بر آسودگی از رنج بیهوده اشاره شده و به نقش بازبینی شجاع و نقادانه نسبت به فرهنگ و تربیتی که به ذهن ما القا شده تاکید می‌شود. سپس به بررسی اجمالی علومی می‌پردازد که در مسیر خودشناسی به انسان کمک می‌کنند. علومی مثل فلسفه، روانشناسی،اندیشه و احساس عرفانی و مطالعات تاریخی و جامعه شناسی.در این میان اما نویسنده به نقش آموزه‌های دینی در مسیر خودشناسی اشاره ای نکرده و آن را در حیطه علومی که در این مسیر تاثیر گذارند قرار نداده است. در حالیکه یکی از مهمترین ابزار خودشناسی وحی است که به انسان کمک می‌کند تا ناشناخته‌هایی که عقل بشر نمی‌تواند آن را درک کند بشناسد.
در ادامه نویسنده هدف خودشناسی و موانع دستیابی به آن را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این کتاب هدف از خودشناسی رسیدن به یک نظام فکری شفاف است که معنای زندگی، جایگاه خود و خوب و بد رفتارها را روشن کرده باشد. به عبارت دیگر ما در خودشناسی سعی داریم تا با شناخت و اصلاح باورهای خود به آرامش دست پیدا کنیم و زمینه رشد خود را هموار سازیم. هرچند این هدف در جای خود قابل توجه و ارزشمند است اما در منابع اسلامی این اهداف جزو اهداف فرعی خودشناسی است و هدف اصلی خودشناسی، خداشناسی می‌باشد. همچنین درست است که مسائلی مثل خطاهای شناختی، اضطراب، ترس از قضاوت دیگران و ... می‌توانند در مسیر خودشناسی خللی وارد سازند اما براساس آموزه‌های دینی عوامل مهمتری مثل هوای نفسانی، تعلقات دنیوی و... نیز از موانع بسیار مهم در این مسیر می‌باشد.
در مجموع با توجه به مطالب گفته شده به نظر می‌رسد این کتاب جز در بعضی گفتارها که به بحث خطاهای شناختی و مشکلات روانشناختی در مسیر خودشناسی می‌پردازد نمی‌تواند اثری موثر و کاربردی برای جامعه دینی و اسلامی ما باشد.