یادداشت ناصر حافظی مطلق

        واقعيت ناپيدا

1)
"واقعيت ناپيدا" عنوان كتابي است از فيزيكدان ايتاليايي، "كارلو روولي" (Carlo Rovelli)، كه در سال 2014 ميلادي نگاشته‌شده است. عنوان اصلي كتاب عبارت است از: "Reality is Not What it Seems: The Journey to Quantum Gravity". اين كتاب به ترجمه "علي خدادادی شاهي" و با عنوان "واقعيت ناپيدا" توسط انتشارات "فرهنگ نشر نو" در سال ۱۳۹۹ منتشرشده و تا سال ۱۴۰۲ به چاپ ششم رسيده است. ترجمه ديگر كتاب توسط "كامياب تقي‌زاده" در انتشارات "چترنگ" صورت گرفته و با عنوان "روي ديگر حقيقت" منتشرشده است. موضوع اصلي كتاب فرضيه "گرانش كوانتومي" (Quantum Gravity) است. 

2)
در ميان فرضياتي كه فيزيكدانان معاصر براي يافتن وحدت نسبيت و فيزيك كوانتوم ارائه داده‌اند و با عناويني نظير "نظريه‌اي براي همه‌چیز" از آن‌ها ياد مي‌شود، "گرانش كوانتومي" حداقل در ترجمه‌هاي فارسي كم‌رنگ‌تر بوده است. فارسي‌زبانان علاقه‌مند به فيزيك جديد بيشتر با آثار توصيف‌كننده يكي از فرضيات رقيب به نام "ابرريسمان" (Superstring Theory) برخورد داشته‌اند. "روولي" در كتاب "واقعيت ناپيدا" ضمن این‌که تأكيد دارد هيچ‌كدام از اين فرضيات، "نظريه‌اي براي همه‌چيز" به آن مفهومي كه فيزيكدانان می‌گویند، نيستند؛ اضافه مي‌كند كه هنوز راه زيادي تا رسيدن به آن نظريه باقي است. او اين كتابش را به شرح ساده "گرانش كوانتومي" اختصاص داده، فرضيه‌اي كه نويسنده، جانب‌داری بيشتري نسبت به فرضيه رقيب از آن دارد.

3)
"روولي" كتابش را از يونان باستان و اتميست‌هاي باستاني نظير "لوكيپوس" (Leucippus) و "دموكريتوس" (Democritus) آغاز مي‌كند. اتم‌گرايي باستاني اولين رويكردي است كه ماهيت هستي را گسسته و متشكل از اجزايي منفصل و ريز مي‌داند كه اتم ناميده مي‌شوند. اگرچه مفهوم امروزي اتم با مفهوم باستاني آن يكي نيست و خود اتم در مفهوم امروزي هم بنيادي‌ترين جزء مادي به شمار نمي‌رود، اما بصيرت نهفته در ديدگاه اتم‌گرايان باستاني را نبايد انكار كرد. تلاش علمي براي يافتن واقعيت ساختاري هستي پس از سال‌ها وقفه طي "قرون‌وسطی" (Middle Ages: medieval)، سرانجام از سر گرفته شد و ديدگاه‌هاي "نيوتن" (Newton)، "فارادي" (Faraday) و "ماكسول" (Maxwell)، اینشتین (Einstein) و اصحاب كوانتوم هرکدام گامي بزرگ در اين جهت بود. اما همچنان نظريه‌اي براي پيوند دادن گرانش نسبيتي و فيزيك كوانتومي موردنیاز است كه بتواند ساختار هستي را از ريزترين تا عظيم‌ترين اجزاء با نگاهي يكپارچه شرح دهد. 

4)
"روولي" فرضيه "گرانش كوانتومي" را كه تلاش بر اتحاد گرانش و كوانتوم دارد با زباني بسيار ساده شرح مي‌دهد و البته بر اين نکته نيز تأكيد مي‌كند كه اين فرضيه هم مانند رقباي ديگرش همچنان در ابتداي راه است و مسير درازي در پيش دارد. از ديد فرضيه "گرانش كوانتومي" فضا-زمان يك بافت گسسته و دانه‌اي است از جنس ميدان گرانشي و در يك ساختار گراف‌شكل. به عبارت دقيق‌تر مقولاتي مانند فضا و زمان تنها يك توهم در ابعاد بزرگ‌مقیاس هستند و در مقياس‌هاي ريز اصالت ندارند. بر اين مبنا جهان زنجيره‌اي از اتفاقات ناشي از برهم‌كنش‌ها است و نه متشكل از اجزاء جدا از هم. هر بخش از هستي در تعامل با بخش‌هاي ديگر و به شكل پويا معنا مي‌يابد و خود را بسان انعكاس در آينۀ ساير بخش‌ها درك مي‌كند. "روولي" نه‌فقط با نثري شيوا، بلكه افزون بر آن، با تسلط خود بر ادبيات و فلسفه هم به غناي مفهومي كتاب افزوده است.