میرزا محمد معروف به علامه قزوینی از آن دسته متفکران انقلاب مشروطه بود که بر خلاف بقیه تنها مشت‌هایش را گره نمی‌کرد و خیلی وقت‌ها هم قلم به دست می‌گرفت و شروع می‌کرد به نوشتن یادداشت‌ها و مقاله‌های مختلف. همین مقالات و نوشته‌ها سرآغازی شد برای راه و روش مدرن کار تحقیق علمی در کشور. میرزا محمد قزوینی از دوره جوانی نزدیکی زیادی با فروغی‌ها داشت، محمدعلی فروغی و برادرش ابوالحسن فروغی از اون عربی یاد گرفتند و به او فرانسه آموختند. همین آشنایی هم باعث شد بعدها در روزنامه تربیت با فروغی‌ها همکاری و خیلی زود شهرتی در زمینه‌های ادبی پیدا کند. مدتی بعد هم هنگام تحصیل در پاریس با عباس اقبال آشتیانی آشنا می‌شود و رفاقتی به وجود می‌آید که تا هنگام مرگ علامه قزوینی هم ادامه پیدا می‌کند. کتاب نامه‌های محمد قزوینی به محمدعلی فروغی و عباس اقبال آشتیانی هم روایتی است از این سال‌های دوستی که شامل 18 نامه است که جز یک مورد، همگی برای نخستین بار چاپ و منتشر می‌شوند. بیشتر نامه‌های این کتاب هم در رابطه با مسائل شخصی و خصوصی مانند گرفتاری‌های مادی، سختی زندگی در اروپا بعد از جنگ جهانی اول، ازدواج، وضعیت نوشته‌ها و بعضی وقت‌ها هم اظهارنظر درباره‌ی بعضی رجال سیاسی است. لحن نامه‌ها هم نشان دهنده‌ی صمیمیت بالای این سه نفر است، اما بخش جالب موخره دکتر دامغانی به اختلاف مرحوم قزوینی و فروغی و به هم خوردن رابطه‌شان در اواخر عمرشان اختصاص دارد. 
در بخش‌هایی از نامه‌های قزوینی به فروغی در زمانی که هنوز اوضاع بسامان بوده می‌بینیم که میزان صمیمیت این دو تا چه اندازه بوده و علامه قزوینی تا چه حد به فروغی ابراز لطف می‌کرده: قربانت گردم... از اینکه به سمت نمایندگی در مجمع ملل معین شده‌اید، بسیار خوشحال شدم، چه در حقیقت که می‌تواند بهتر از سرکار دفاع از حقوق ایران نماید؟ و چه خوب شد که باز یکی از این شارلاتان‌های تازه به دوران رسیده که با کمال گرمی سنگ وطن را به سینه می‌زنند و در حقیقت دورترین چیزی از مخیله‌ی ایشان همان وطن است، به این سمت معین نشدند، اما می‌ترسم که سرکار قبل از آنکه بنده شرفیابی حاصل کنم، تشریف ببرید و به واسطه‌ی بعد مسافت، روابط مخابرات بین ما منقطع گردد و بنده بلاتکلیف و پریشان اوضاع بمانم...

یادداشت فائزه خابوری برای همشهری جوان، شماره 526، 3 آبان 1394
          

            کتاب نامه‌های محمد قزوینی به محمدعلی فروغی و عباس اقبال آشتیانی به کوشش ایرج افشار و نادر مطلبی کاشانی در انتشارات طهوری منتشر شده است. این کتاب اولین اثر از مجموعه‌ی «چنین نویسند بزرگان:‌ گزیده‌ای از نامه‌های نام‌آوران فرهنگ و ادب ایران» انتشارات طهوری است. کتاب حاضر شامل هجده نامه از محمد قزوینی به فروغی و اقبال آشتیانی است که جز یکی‌شان ـ که پیش‌تر در «نامه‌ی بهارستان» (دفتر ۱۷، ۱۳۸۹) به چاپ رسیده ـ همگی نخستین بار است منتشر می‌شوند. نامه‌ای از فروغی به محمد قزوینی هم در این کتاب منتشر شده است. 


ماه‌نامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی سوم، سال ۱۳۹۴.