«خاور» به معنای مغرب است و «باختر» به معنای شمال در شاهنامه


فردوسی در بیت ۷۹ شاهنامه (تصحیح خالقی مطلق) در وصف ماه سروده:

چو از مشرق او سوی خاور کشد
ز مشرق، شب تیره سر برکشد

«خاور» در بیت بالا به معنای مغرب است . در شاهنامه، «خاور» به معنای مغرب آمده است، از جمله در داستان کاموس کشانی: 

سپهدار گودرز بر تیغ کوه
برآمد، برفت از میان گروه

چو خورشید تابان ز گنبد بگشت
ز بالا همی سوی «خاور» گذشت

(دفتر سوم، ص ۱۵۷، بیت ۸۳۵).

همچنین رودکی گفته:

مهر دیدم بامدادان چون بتافت
از خراسان سوی «خاور» می شتافت

در بیت بالا، خراسان به معنای مشرق و خاور به معنای مغرب است.
اصطلاحات چهار جهت اصلی در صورت کهن تر آنها عبارتند از:
خراسان: مشرق،
خاور: مغرب،
باختر: شمال،
نیمروز: جنوب.

فخرالدین اسعد گرگانی گوید:

«خراسان» آن بود کز وی خور آسد
خور آسد پهلوی باشد؛ خور آید

باختر در معنی کهن تر آن(در اوستایی: اپاختر: apaxtara) در معنی شمال بوده است که گویا فردوسی هم در جایی بدین معنی به کار برده است. در داستان «رزم یازده رخ»، که در زمان پادشاهی کیخسرو روی داد، در بخشی از آن، فردوسی پاسخ گودرز، پهلوان ایرانی، به پیران ویسه، پهلوان تورانی، را می آورد که گودرز در بخشی از آن چنین می گوید:

ششم، شهر ایران که کردی تو یاد
بر و بوم آباد و فرخ نهاد،

سپاریم گفتی به خسرو همه
بر خویش خوانم یکایک رمه

تو را کرد یزدان ازین بی نیاز
گر آگه شوی تا گشاییم راز:

سوی «باختر» تا به مرز خزر
همه گشت لهراسپ را سر بسر

(دفتر چهارم، ص۸۱، بیت ۱۲۷۹)

در بیت بالا، به دلیل وجود واژه «خزر» که گویا اشاره به دریای خزر باشد، «باختر» به معنای شمال به کار رفته است.

همچنین در جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب، سپاه کیخسرو، پشت به باختر(شمال) و روی به سمت نیمروز (جنوب) دارند:

سوی باختر بود پشت سپاه
شب آمد به پیلان ببستند راه

چنین ساخت سالار گیتی فروز
که دارد سپه چشم بر نیمروز

(دفتر چهارم، ص۱۹۱، بیت۳۳۴)

از آنجا که نیمروز به معنای جنوب است و نام دیگر سیستان نیز هست، «باختر» در بیت بالا به معنای شمال می شود.
خاور بعدها در پارسی، در معنی شرق به کار رفته و باختر در معنی غرب.