هر دوران تاریخی و تمدن خاص می‌تواند به خودآگاهی حقیقی خود دست‌ یابد اما فقط وقتی که اعضای متفکر آن با زمانه‌ی خود در «داد و ستد» باشند؛ وقتی که با انسان‌های خلاق و متفکر در ارتباط باشند. دانشگاه در پس‌زمینه‌ی تعریف‌ناپذیرِ فضای فکری، یعنی داد و ستدی انسانی که نمی‌توان آن را با عمل اراده یا سازماندهی ایجاد کرد بلکه صرفا می‌توان گفت هست یا نیست، وجود می‌یابد. گروه‌ها و روابط فکری محاسبه‌ناپذیر در آن شکل می‌گیرند. دانشگاه بی‌اثر و بی‌خاصیت خواهد بود اگر این خونِ حیات‌بخشِ انسانی-فکری در رگ‌های آن جریان نداشته باشد یا اگر فضل‌فروشان بی‌فرهنگ که چیزهایی می‌دانند و می‌خوانند که هیچ ربطی به وجود انسانی‌شان ندارد دانشگاه‌ها را پر کرده باشند. دانشگاه بی‌خاصیت می‌ماند اگر لغت‌شناسان و نه فیلسوفان در آن سروری کنند، اگر تکنولوژی جای تئوری را و داده‌ها جای ایده‌ها را در آن بگیرد.

دانشجوی جوان باید یاد بگیرد که چگونه سوال کند. او باید هر چیز را به طور نظام‌مند مطالعه کند و ته و توی آن را درآورد. اما نیازی نیست که تمام داده‌ها و اطلاعات را حفظ کند و در ذهن داشته باشد … همه‌ی اطلاعات پس از امتحانات فراموش خواهند شد و آنچه اهمیت دارد نه آن اطلاعات بلکه داوری یا قضاوت خود فرد است. پس مهم خود دانش اطلاعاتی نیست بلکه توانایی و ابتکار در فرارفتن از آن اطلاعات و مال خود کردن آن است، تفکر مؤثر درباره‌ی آن‌ها و دانستن پرسشی است که در موردشان باید پرسیده شود. نه اطلاعات به خاطر سپرده شده بلکه تماس با پژوهش‌های جاری است که این توانایی را متحقق می‌کند. البته جزئیات فنی، طرح‌های اجمالی و مانند این‌ها را نباید نادیده گرفت اما برای دستیابی به آن‌ها همیشه می‌توان به کتب درسی رجوع کرد. همین پنجاه سال پیش مردم عادت داشتند بگویند «یک مؤسسه‌ی آموزش عالی دبیرستان نیست». البته خوب است که در مطالعات نظری تا جایی که ممکن است موضوعات عملی و مفید بسیاری را بگنجانیم. اما باز هم مهم‌ترین عوامل از قلم خواهند افتاد: تفکر فعال، توان مواجهه با مسائل و طرح پرسش‌ها، و تبحر در روش.

خواستِ این که همه‌ی جهان‌بینی‌ها در دانشگاه ارائه شوند مثلا در فلسفه، تاریخ، جامعه‌شناسی و علوم سیاسی، با ایده‌ی دانشگاه تناسب ندارد. اگر یک جهان‌بینی خاص نتواند پژوهشگرانی برجسته تربیت کند نباید ادعای شأن علمی کند.

آموزش و پرورش «قابلگی‌»ای است که به دانشجو کمک می‌کند تا توانایی‌ها و قدرت‌های خویش را متولد کند. او به آگاه شدن از قابلیت‌های خویش ترغیب می‌شود و هیچ چیز بر او تحمیل نمی‌شود. آنچه اهمیت دارد فردیت تجربی نیست بلکه خود حقیقی ماست که در جریان خودشکوفایی پدیدار می‌شود. معلم سقراطی در مقابل این که دانشجویانش وی را صاحب اقتدار و مهارت بدانند مقاومت می‌کند. وسوسه‌برانگیز‌ترین چیز برای دانشجویان در همین‌جا نهفته است. معلم آن‌ها را از خود دور می‌کند و به خودشان بازمی‌گرداند. او در پارادوکس‌ها پنهان می‌شود و خود را دست نیافتنی می‌سازد. در اینجا ارتباط اصلی میان معلم و دانش‌آموز از جنس تسلیم و تقدیم نیست بلکه تقلای حقیقت است. معلم می‌داند که او هم انسانی بیش نیست و می‌خواهد دانشجویانش میان امر انسانی و امر الهی تفاوت بگذارند.