«خیامی» که ما امروز می شناسیم، شخصیتی پیچیده و ذوالابعاد دارد. علاوه بر گستردگی این ابعاد، خیام مورد نظر، از یک سو دارای آثار علمی فلسفی خاصی است و حاوی مطالبی در اثبات خدا و ضرورت ارسال رسل و ضرورت تکلیف و عبادت و از سوی دیگر دارای رباعیاتی است که اگر به گونه ای منفصل از دیگر آثار او قرائت شود، می تواند از صاحب خود، شخصیتی را تصویر کند که نه اعتقاد درستی به مبدأ دارد و نه معاد را پذیرفته است. نگارنده در این کتاب، سعی دارد این موضوع را ثابت کند که خیام در تحول دائم فکری و تطور وجودی بوده و از عقلانیت یونانی و استاد به عقل مستقل بشری، به عقلانیت عرفانی و عقل مومنِ به غیب رسیده است. کتاب، مشتمل بر سه فصل با عنوان های نیاز به تناقض؛ حیرت فلسفی؛ و کلام ستیزی خیام است.