یادداشت‌های محمّد صالحی بابادی (142)

          خیلی بیشتر از چیزی که انتظار بود، مختصر بود، در حدی که به تعداد زیادی از جنگ‌های رسول خدا، حتی اشاره هم نشده بود، در حالی که نویسنده حدود ۶۰ صفحه را به مناظرهٔ اسکافی و جاحظ دربارهٔ برتری اسلام امیر المؤمنین بر اسلام ابوبکر اختصاص داده. مطلب، مطلبی صحیح هست؛ امّا با عنوان کتاب تناسبِ آنچنانی ندارد.
نویسنده در پایان کتاب، روایت مسمویت پیامبر در خیبر را نقد کرده و  روایت لُدَد که مستمسک عدّه‌ای برای مسمومیت پیامبر به دست بعضی از همسرانش هست را ذکر می‌کند و نقد نمی‌کند، در حالی که آن هم محلّ نقد است، بلکه مرحوم آقای نجمی در کتاب «سیری در صحیحین»، این روایت را جعل برای توجیه رفتار عمر بن خطاب در ماجرای دوات و قلم دانسته. عجیب‌تر آن است که نویسنده برای اثبات شهادت رسول الله به روایتی در صحیح مسلم استناد کرده که می‌گوید امت اسلام، دقیقاً به اموری مبتلا خواهد شد که یهود بدان مبتلا شدند. سپس در استدلال، ادامه داده که یهود هم قتل انبیاء را انجام دادند. چنین استدلالی پذیرفتنی نیست؛ زیرا التزام به عموم گستردهٔ این روایت، پیامدهایی دارد که فکر نمی‌کنم کسی بدان ملتزم شود؛ از جمله اینکه یکی از ابتلاهای یهود، تحریف کتاب‌های آنان بوده. آیا نویسنده حاضر است بپذیرد که با تمسک به این روایت، تحریف قرآن هم ثابت می‌شود؟!

در نهایت، مطالعهٔ این کتاب را برای آشنایی مختصر با تاریخ اسلام توصیه نمی‌کنم و به نظرم، جلد نخست کتاب تاریخ اسلام مرحوم مهدی پیشوایی را برای مطالعه توصیه می‌کنم. 
        

          از بعضی‌ها حرف‌هایی شنیده بودم دربارهٔ این کتاب. به نظرم بعضی از اظهارنظرهایی که شنیده بودم، واقعاً کم‌لطفی در حقّ کتاب و نویسنده بودن؛ مثل اینکه یه منبری گفته بود: «این کتاب هر چی ما سَرِ منبر میگیم رو آورده اعلام کرده به عنوان بی اعتبار» یا اینکه کسی گفته بود این کتاب صِرفاً روی سندپژوهی تکیه داره و اعتبارسنجی رو ناقص انجام می‌ده).

شاید توی بعضی موارد بشه به نویسنده نقد وارد کرد. با وجود این، به نظرم توی غالبِ موارد، نویسنده درست عمل کرده و بیشتر مواردی که توی این کتاب ذکر شده، واقعاً بی اعتبار هستن.

البته در هر صورت، نقد مشهورات کار مشکلی هست؛ هم برای نقد کننده، هم برای کسی که اون مطلبِ مشهور رو جزئی از هویت خودش به شمار میاره؛ امّا به نظرم باید باب این کار رو باز کرد و پیش رفت...

موقع مطالعهٔ کتاب، یادداشت‌هایی توش نوشتم. از حجم فعالیت و تحقیق حدیثی نویسنده خبر ندارم. ظاهر کتاب این بود که تتبع ایشون زیاده؛ امّا به نظرم بهتر بود روی محتوا توی بعصی جاها بیشتر کار بشه. به عنوان مثال، بعضی جاها نویسنده از معیار مخالفت با قرآن برای ردّ روایت استفاده کرده، در حالی که خودِ این مخالفت به نحوهٔ شایسته بیان نشده ظاهراً (بخش نقد حدیث باهِتوهُم، ص ۱۷۲) یا بعضی جاها می‌شد نقدهای بیشتری ذکر کرد؛ مثل نقد روایت تکبّر یوسف(ع) در مواجهه با حضرت یعقوب(ع)، ص ۱۲۷-۱۲۸.

بعصی قاعده‌ها در نقد حدیث هم واقعاً نیاز به تنقیح دارن، در حالی که نویسنده مدام از اون‌ها استفاده کرده؛ مثال: یکی از نشانه‌های کذب خبر، اینه که متواتر نشده باشه، در حالی که محتواش به گونه‌ای هست که شأن تواتر داره (مِن عَلائِمِ کِذبِ الخَبَرِ عَدَمُ تَواتُرِ ما مِن شَأنِهِ أن یَتَواتَرَ). به نظر میاد «شأنیّت تواتر» باید مشخص بشه. کجا چنین شأنی وجود داره و کجا وجود نداره؟ در واقعهٔ کربلا هم به نظر میاد خیلی از اتفاقات، به نحو متواتر نقل نشده‌ن، در حالی که خیلی عیان و عَلَنی پیش اومدن. آیا «شأنیت تواتر» اینجا هم وجود داره؟ اگه وجود داشته باشه، یعنی باید خیلی از اتفاقاتی که توی منابع قدیمی ذکر شده‌ن رو منکر بشیم؟ آیا کسی به همچین مطلبی ملتزم می‌شه؟

در هر صورت، به نظرم نقد حدیث، کار مشکلی هست. نویسنده هم این کتاب رو توی سال ۱۳۹۷ چاپ کرده‌ن، در حالی که فقط حدود ۲۰ سال سنّ داشته‌ن. حقیر به عنوان کسی که همسنّ ایشون هستم و چند ساله مطالعات و تحقیقات حدیثی دارم، فکر می‌کنم کار نقد حدیثی، احاطه و تسلّط و تتبّع بسیار زیادی می‌خواد. ممکنه شخصی بهرهٔ هوشی بالایی هم داشته باشه و بتونه توی سنین پایین‌تر، به درجات علمی خاصّی برسه، امّا به نظر میاد بهرهٔ هوشی بالا، برای خیلی کارها «کافی» نیست.

در هر صورت، با وجود اینکه با نویسنده اختلافاتی دارم (چه علمی، چه حتی سیاسی)، براشون دعای موفقیت دارم.
        

          نویسندگان این کتاب، ۵۰ باور غلط که میان همسران رایج بوده و بسیار در مشاوره‌های خانواده دیده شده را جمع‌آوری کرده‌اند. در ابتدا، جملاتی که افراد بر زبان می‌آورند و ناشی و برگرفته از آن باور غلط هستند، ذکر می‌شود. پس از آن، منشأ و ریشه‌های باور غلط ذکر می‌شود. در نهایت، راه‌های مقابله با باور غلط و رفع آن به مخاطب پیشنهاد داده می‌شود.
باورهایی که در این کتاب بررسی شده‌اند، غالباً باورهایی رایج به شمار می‌آیند که افراد بدان دقّت ندارند و  در عین پُر خطر بودن، بیشتر افراد از آن غافل‌اند.
ای کاش می‌شد این کتاب را به همۀ زوج‌ها داد تا مطالعه کنند. مطالعۀ این کتاب را هم به کسانی توصیه می‌کنم که بالفعل در حالت ازدواج قرار دارند، هم به کسانی که در پیِ انتخاب همسرند، هم احیاناً کسانی که فراری از ازدواج هستند و احیاناً ممکن است به دنبال راه‌هایی نامتعارف به عنوان جایگزین ازدواج باشند.
        

          سبک این کتاب، آسیب‌شناسی ارتباط در خانواده است، چه میان همسران، چه میان همسران و فرزندان، چه حتّی میان فرزندان با یکدیگر. آسیب‌هایی که نویسنده در طول سال‌ها مشاوره با آن‌ها درگیر بوده، محلّ توجّه واقع شده. ذیل هر آسیب، عوامل و راهکارهی حلّ آن نیز ذکر و بررسی شده. تلاش نویسنده بر این بوده که در حجمی اندک، مباحث کاربردی بیان شود.
        

          چنین به یاد دارم که نظر بعضی از عالمان، بر این بوده که معارف اسلامی، تفصیل و بسط یافتۀ «توحید» است؛ بنابراین، همۀ تعالیم و معارف اسلام، به توحید بازمی‌گردد. فکر می‌کنم نظر علّامۀ طباطبایی چنین بوده و شاید در کتاب معارف قرآن «۱»: خداشناسی، نگاشتۀ استاد مرحوم مصباح یزدی، این مطالب را مطالعه کرده باشم.
در هر صورت، این کتاب، تلاشی است برای نگاهی توحیدی به پیوند همسری. ایده‌ای جالب دارد و مطالعۀ آن را توصیه می‌کنم.
        

          به یاد ندارم تا به حال، کتابی دربارۀ سبک زندگی اسلامی مطالعه کرده باشم؛ ازاین‌رو، این کتاب، نخستین مطالعۀ این‌جانب دربارۀ سبک زندگی اسلامی به شمار می‌آید. به نظر می‌رسد چنین کتابی، مکمّلِ کتاب دیگر نویسنده، به نام «خطّ سفید ممتد» از همین نشر باشد. در این دو جلد کتاب، تلاش بر مختصرگویی بوده؛ امّا به نظر می‌رسد می‌توان در این زمینه، تحقیقات و پژوهش‌های بیشتر انجام داد و چه خوب است که خودِ نویسنده، این تحقیق و پژوهش را کامل‌تر از آنچه تا به حال چاپ شده، پی گیری کند.
        

          این کتاب، در کنار کتاب «خانه‌های اعیانی» از همین نویسنده و همین ناشر، برای مطالعه دربارۀ سبک زندگی اسلامی، مفید به نظر می‌رسند و به علاقه‌«ندان، توصیه می‌کنم.
در این کتاب، مهارت‌هایی برای رسیدن به سبک زندگی اسلامی توضیح داده شده. این مهارت‌ها، تنها برای افراد متأهّل مفید نیست، بلکه برای همگان مفید است، حتّی مجرّدها، بکله به نظر می‌رسد مجرّدها باید به دنبال کسب این مهارت‌ها باشند تا بتوانند در مسیر تشکیل یک زندگی مشترک خوب و اسلامی، موفق باشند.
        

          بعضی از مصرع‌ها و بیت‌های آن، بسیار سوزناک بودند. مقداری از آن بیت‌ها را به طور بریدۀ کتاب، در بهخوان فرستادم. به نظرم متن شعرها در غالب اوقات روان بودند و فاضل نظری توانسته کلمات را به خوبی و روانی ردیف کند. شاید حتّی بهتر از شعرهای قبلی‌اش.
        

          از کتاب‌های شعری است که به من هدیه داده‌اند. حال و هوای خاصّی در بعضی از شعرها بود؛ مانند شعرهای قهوه‌خانه. بعضی از شعرها برایم روان به نظر نمی‌رسیدند، که البتّه، شاید به دلیل این باشد که مدّت نسبتاً زیادی، ارتباط اندکی با شعر داشتم (هرچند کاملاً قطع نشده بود). شاید نیاز به این دارم که بیشتر شعر بخوانم. تصوّرم همیشه دربارۀ شعر این بوده که با انس و ارتباط بیشتر، می‌توان بهتر شعرها را فهمید.
        

          مدّت زیادی بود که کتاب شعر نخوانده بودم، تا آنکه این کتاب را هدیه گرفتم. تا به حال، از نجمع زارع کتابی نخوانده بودم. به نظر می‌رسد که زنانگی خاصّی در پشت این شعرها وجود دارد، که البتّه، گاهی نیز عیان می‌شود. در سایت‌های اینترنتی دیده بودم که مقاله‌ای دربارۀ زنانگی در اشعار نجمه زارع نگاشته و چاپ شده. در حال حاضر، عنوان این مقاله را به یاد ندارم؛ امّا برای شعرخوانی، آن را توصیه می‌کنم. طبعاً همۀ اشعار در یک سطح نیستند؛ امّا بعضی از اشعار آن، جالب بودند.
        

          کتابچۀ کوتاهی بود شامل تقریر سخنران‌های سمینار نقش ادبیات عربی در فرایند استنباط، به قلم آقای سیّدمرتضی حسینی کمال‌آبادی، که از شاگردان استاد علیدوست و مدیر پژوهشکدۀ ادیب فقه جواهری هستند. سخنران‌هایی که گفتار آنان در این کتاب دیده می‌شوند، عبارت‌اند از: استاد حسینی بوشهری، استاد فاضل لنکرانی، استاد قائنی نجفی، استاد ربانی بیرجندی.
مثال‌های کاربردی خوبی برای بیان نقش ادبیات عرب در استنباط بیان شده که خواندنی است. اطّلاع ندارم که این سمینار ادامه داشته یا خیر؛ امّا این کتابچه برای بیان افزایش انگیزۀ طلبه‌هایی که در حال مطالعۀ ادبیات عرب هستند، مفید به نظر می‌رسد.
از امتیازهای کتاب، می‌توان به این اشاره کرد: سخنران‌ها، لابه‌لای مباحث خویش، به بعضی از منابع ارجاع داده‌اند. تهیه‌کنندگان کتاب، برای سهولت مطالعه، بخش‌هایی که بدان ارجاع داده شده را نشانی داده‌اند و متن ارجاع را نیز درج کرده‌اند.
جا داشت که متن ارجاع‌ها نیز اندکی ویراستاری شود تا شکیل‌تر و زیباتر شود.
        

          این کتاب دربارۀ ازدواج و همسرداری انبیاء است، همان‌گونه که از نام آن پیداست. برای تهیه مطالب آن، هم از آیات قرآن استفاده شده و هم از احادیث. بازۀ جست‌وجوی آن، هم زندگی رسول اکرم(ص) بوده و هم پیامبران پیشین. در ابتدای کتاب، کلیّات و مفاهیم پایه توضیح داده شده و پس از آن، انواع مطالبی که دربارۀ ازدواج به ذهن می‌رسد -که در کتاب‌های مشاورۀ ازدواج یا کتاب‌ۀای آمادگی ازدواج به چشم می‌خورد- در زندگی انبیاء ردگیری شده؛ مانند هنجارهای ازدواج، معیارهای انتخاب همسر، مهارت‌های همسرداری، و ... .
مطالعۀ این کتاب در کنار کتاب «سیرۀ همسرداری امامان معصوم(ع)» که چندی پیش به قلم استاد یداللّٰه مقدّسی و از سوی همین ناشر (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) انتشار یافت، مزید فایده است إن‌شاءاللّٰه.
        

          از مجموعه‌کتاب‌هایی هست که دربارۀ ازدواج توی کتاب‌خانه‌ام دارم. این کتاب، تمرکز بر سیرۀ همسران علما دارد و تلاش می‌کند با واکاوی سیرۀ همسران علما و ذکر نمونه‌هایی از رفتارهای آنان، آنچه برای زندگی مشترک با حوزویان و طلّاب و علما نیاز هست را بیان کند. از این جهت، این کتاب شباهت به کتاب «عاشقانه‌های عالمانه»، نگاشتۀ محمود مقدّمی (نشر مهرستان) دارد و به نظر می‌رسد مطالعۀ این دو کتاب در کنار یکدگر، مفید است؛ هرچند کتاب «عاشقانه‌های عالمانه»، نگاهی افزون بر زندگی مشترک با عالمان دارد و به نکته‌های دیگری نیز توجّه کرده. به بیان کامل‌تر، کتاب آقای مقدّمی همۀ آنچه اشخاص در زندگی خانواده با طلّاب نیاز دارند را ذکر کرده؛ از قبل از ازدواج تا بعد از آن، در حالی که این کتاب، بر زندگی مشترک تمرکز دارد.
از آنجا که مخاطبِ ویژۀ این کتاب، کسانی است که قصد زندگی مشترک با روحانیان و طلّاب را دارند، مطالعۀ این کتاب را به این دسته توصیه می‌کنم.
        

          زمانی که در اهواز به تحصیل مشغول بودم، یکی از مشاورهای درس خارج آیت‌اللّٰه موسوی، این کتاب را برای آشنایی با قواعد فقهی معرّفی کرد.
این کتاب برای آشنایی با قواعد فقهی رایج در فقه امامیّه نگاشته شده. ۱۰۰ قاعده در این کتاب موجود است، به علاوۀ خاتمه‌ای دربارۀ امر به معروف و نهی از منکر. در هر بخش، ابتدا معنای قاعده ذکر شده، سپس انواع مدرک‌های احتمالی برای آن قاعده، و در نهایت، چند فرع فقهی به عنوان نمونه‌هایی از تطبیق قاعدۀ محلّ بحث درج شده.
کتاب به زبان عربی روان نگاشته شده. از آنجا که نویسنده از شاگردان آیت‌اللّٰه خویی بوده، در این کتاب، تکیۀ بسیاری بر آثار و کتاب‌های محقّق خوئی است.
کسانی که در حال فقه‌آموزی هستند، برای آشنایی ابتدایی و مقدّماتی، می‌توانند از این کتاب استفاده کنند تا بعد از کسب آشنایی اجمالی، بتوانند به کتاب‌های عمیق‌تر دربارۀ قواعد فقهی مراجعه کنند.
        

          از مجموعه کتاب‌هایی بود که در قفسۀ بخش ازدواج و خانوادۀ کتابفروشی بوستان کتاب قم پیدا کردم. با آنکه در اواخر دهۀ هشتاد نگاشته شده، بعد از آن، چند بار ویرایش جدید از آن چاپ شده. ممکن است کمی حال و هوای دهۀ هشتاد را داشته باشد؛ امّا نکتۀ مثبتی در این کتاب به چشم می‌آید که عبارت است از ذکر نمونه‌های سؤال برای تحقیق یا جلسه‌های آشنایی پسر و دختر. نمونه‌هایی نیز که در این کتاب ذکر شده، متعدّد هستند و مانند بعضی از کتاب‌های دیگر، به چند سؤال به عنوان نمونه بسنده نکرده.
نگارندۀ این یادداشت، اندکی شک دارد که این کتاب با حجم اندکی که دارد، بتواند از همۀ کتاب‌های دیگر دربارۀ ازدواج کفایت کند؛ امّا شاید بتوان گفت مطالعۀ آن در کنار کتاب‌های دیگر، مفید به نظر می‌رسد.
        

          فرصتی دست داد تا بتوانم این کتاب وزین را مطالعه کنم. دعای هفتم صحیفۀ سجّادیّه از دعاهای رایج در زمان همه‌گیری ویروس کرونا بود. در آن زمان، این دعا را بدون آنکه شرحی از آن مطالعه کنم، می‌خواندم؛ ولی با مطالعۀ این کتاب، توانستم متوجّه شوم که چه معارف عمیقی در این دعای کوتاه نهفته است. نمی‌توانم ادّعا کنم که معارفِ عمیق این دعا را ادراک کرده‌ام؛ ولی حدّاقل می‌توانم بگویم این را متوجّه شده‌ام که معارفی ژرف در این دعا نهفته شده (هرچند کسی همچون من، عُمقِ این متن را متوجّه نشود).
نویسندۀ محترم در این کتاب، تلاش دارد که معارفی که در این دعا وجود دارد و بر آن‌ها تأکید شده را به مخاطب نشان دهد. از این جهت، معارف اعتقادی و اخلاقی عمیقی در این دعا وجود دارد؛ از جمله در بارۀ توحید و رابطه با خدا و نحوۀ نیایش با او.
به نظر می‌رسد این کتاب می‌تواند نمونۀ خوبی باشد برای اینکه به دیگران نشان دهیم در ادعیّۀ گران‌قدرِ ما، چه معارف والایی نهفته است. به امید آنکه به مرور، بیشتر با ادعیه و معارفِ موجود در آن‌ها آشنا شویم.
        

          موضوع این کتاب برای نگارندۀ این یادداشت، بسیار جالب بود؛ امّا نکته‌هایی دربارۀ این کتاب در خاطر دارم که شایسته است تذکّر دهم:
۱. متأسّفانه این کتاب غالباً بر منابع دستِ اوّل تکیه ندارد و نقل‌هایش غیر مستقیم است. در پژوهش‌های علمی، شایسته است نویسنده تا جایی که می‌تواند، به منابع دستِ اوّل مراجعه کند؛ مثلاً اگر می‌خواهد سخنِ عالِمی را نقل کند، به کتاب خودِ آن عالِم مراجعه کند و ارجاع دهد، نه آنکه سخن آن عالِم را از کتابِ شخصی دیگر نقل کند.
۲. تمرکز کتاب، معمولاً بر عالمان و فقیهان است. البتّه، نام کتاب نیز تاریخ سیاسی تشیّع است و متناسب با کتاب، همین است که به وضعیّت حکومت‌ها و سردمداران تشیّع (علما) توجّه شود؛ امّا به‌نظر می‌رسد شایسته آن است که به وضع اجتماعی مردم شیعه و نحوۀ تعامل آنان نیز با حکومت‌ها بیشتر اشاره شود.
        

          قصد داشتم این کتاب را در ایّام فاطمیّه مطالعه کنم. به‌جهت برنامه‌هایی که در آن زمان برایم پیش آمد، مطالعۀ این کتاب هم دچار تأخیر شد. امروز توانستم فرصتی برای مطالعۀ این کتاب کنار بگذارم.
همان‌گونه که از نام این کتاب پیداست، این کتاب بر فعّالیّت‌های حضرت زهرا(س) پس از درگذشت پیامبر(ص) تأکید دارد. برای به‌دست آوردن تحلیلی صحیح از ماجراهای آن زمان، نویسنده تنها به ذکر وقایع بسنده نکرده، بلکه نگاهی به گروه‌های موجود در جامعۀ اسلامیِ پس از پیامبر(ص) دارد. نویسنده از سویی نگاه به اهداف حرکت حضرت زهرا(س) دارد و از سوی دیگر، نگاهی به عوامل دشمنی بعضی از گروه‌های آن زمان، با حضرت زهرا(س).
مسئلۀ دیگری که نویسنده گاهی به آن گریزی می‌زند، علّتِ تفاوت ظاهری در عملکرد حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع) است که باعث شبهه در ذهن بعضی از افراد شده.
در فصل پنجم (فصل یکی مانده به آخرِ کتاب)، نویسنده عنصر مظلومیّت و جایگاه آن در نگاه مذهب تشیّع را بررسی می‌کند. در نگاه وی، مظلومیّت عنصری است که حضرت زهرا(س) در حرکت خویش از آن استفاده کرده.
در فصل ششم که فصل نهایی کتاب است، نویسنده به نقد و بررسی بعضی از احادیث معروف دربارۀ فضائل حضرت زهرا(س) گریز زده. بعضی از این احادیث، بسیار معروف هستند؛ ولی از نگاه نویسنده، این احادیث دچار اشکال محتوایی هستند و احتمال زیادی وجود دارد که این احادیث، ساخته و پرداختۀ دست‌هایی باشد که قصد داشتند حرکت حضرت زهرا(س) را ضعیف کنند.
مطالعۀ این کتاب را به افرادِ علاقه‌مند به تاریخ اسلام و سیرۀ معصومان و تاریخ تحلیلی توصیه می‌کنم.
        

          این کتاب، شاملِ پنج رساله می‌شود (برعکس آنچه که در پشت کتاب نوشته شده که از چهار رساله تشکیل شده). یک رساله شاملِ پاسخ شیخ مفید به پرسش‌هایی است که برای وی فرستاده شده و این پرسش‌ها، رنگ و بوی مهدویّت داشته. چهار رسالۀ دیگر، در بخش دوم کتاب ذکر شده و آن‌ها نیز دربارۀ امام زمان(عج) هستند.
آنچه دربارۀ کتاب به ذهن می‌آید، آن است که شیخ مفید با استفاده از دلیل و استدلال و با دوری از فحش و دشنام، به خوبی توانسته در مسئلۀ مهدویّت از عقیدۀ تشیّع دفاع کند و به نظر می‌رسد امروزه نیز به این روش احتیاج زیادی وجود دارد، برعکس آنکه بعضی از افراد اوجِ تلاش خویش را در این خرج کرده‌اند که به مخالفان مذهبی خویش فحش و دشنام دهند.
از نظر چاپ، اشکال‌هایی به این نسخه وارد است؛ از جمله آنکه برای بعضی از احادیث، منبعی در پاورقی ذکر نشده و شایسته بود که دست‌اندرکاران، به این اهتمام ورزند. نکتۀ خیلی منفی در این کتاب، آن است که هیچ فهرستی از منابع در پایان کتاب درج نشده!
نگارندۀ این یادداشت امیدوار است که این اشکالات در چاپ‌های بعدی اصلاح شود. إن‌شاءاللّٰه.
        

          چند سال پیش این کتاب را مطالعه کردم و فراموش کردم که مطالعه‌اش را در اینجا ثبت کنم.
از جمله کتاب‌های بسیار خوبی که دربارۀ تاریخ قیام سید الشهدا(ع) می‌شناسم، کتاب تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا(ع) است که انتشارات مؤسّسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) آن را چاپ کرده. از آنجا که حجم مقتل جامع بسیار زیاد است، این کتاب به‌عنوان گزیده‌ای از آن چاپ شده و به افرادی که به هر علّت نمی‌توانند کتاب اصلی را مطالعه کنند، توصیه می‌شود که مطالعۀ گزیده را از دست ندهند.
مطالعۀ این کتاب را به علاقه‌مندان به تاریخ عاشورا و اسلام توصیه می‌کنم.