یادداشت ابوالفضل شربتی

        جانِ کلام کتاب
تعبیری خداشناسانه در ادعیه مطرح است که پیوسته مورد استفادۀ حکیمان و عارفان قرار گرفته است: «أنت کَما تَقول و فوقَ ما نَقول». این تعبیر و بیان نشان از تعالیِ معرفت‌شناسانۀ خداوند است. شکی در تعالیِ هستی‌شناسانه نیست، اما اینکه خداوند از اذهان و بیانِ ما هم فراتر باشد مسأله‌ای است که پیامدهای متنوعی دارد، کسانی می‌توانند قائل باشند که می‌توان از خداوند صحبت کرد، و عده‌ای با تمسک به تعالیِ معرفت‌شناسانه به سکوت دربارۀ خدا می‌رسند. اما با هر دیدگاهی شاید همگی در این تصویر از خدا هم‌رأی‌اند که خداوند امری بی‌صورت است و خداوند از تمام رنگ‌های بشری مبرّاست. البته ممکن است عده‌ای از عالمان در حیطۀ تخصص‌شان تنها تصویرِ خودشان را روا بدانند، اما روی سخن دربارۀ کسانی است که تخصص‌شان خداشناسی است.
کتاب دربارۀ شر گردآوری مجموعه مقالاتی است که نعیمه پورمحمدی عهده‌دار آن بوده و با همراه چند مترجم کتاب را در آورده‌اند. ایده‌ای که پسِ ذهن گردآورندگان این مجموعه بوده همین است، یعنی خداوند صرفاً در چارچوب‌های سنتی فهمیده نمی‌شود، امروزه آنقدر بشر وسعت پیدا کرده که الاهیاتِ سنتی پاسخگوی همه نیست. مطلق‌نگریستنِ خداوند و اوصافش سنگی بزرگ است، سنگی که نشانۀ نزدن است. پس، چه باید کرد؟ ایدۀ این دو جلد کتاب طرح «الاهیات‌های مدرن» است. الاهیات‌های مدرن، که جلدِ دومِ مجموعۀ دربارۀ شر است، دوازده الاهیاتِ انتخابی گردآورندگان است که، برخلافِ گونۀ سنتی‌اش، به خداوند و صفاتش مطلق نمی‌نگرد. در دورۀ مدرن تحت تاثیر مسائلی مانند هولوکاست انسانِ مدرن نتوانست با آنچه تا به حال الاهیدانان یهودی و مسیحی عرضه داشتند معنایی برای این همه رنج و ناملائمات و، در یک کلام، شرور پیدا کند.
ازاین‌‌رو الاهیدانان دروۀ مدرن دست به کار شدند و نسخه‌هایی بدیل از خداشناسی عرضه داشتند. نسخه‌هایی که اولاً زیاد فلسفی نیستند (مانند الاهیات مبتنی بر معرفت‌شناسی اصلاح‌شده) و ثانیاً مشخصه‌شان این است که از اطلاقِ یک یا چند صفتِ خداوند دست می‌کشند، مثلاً یکی قدرت را محدود می‌کند، دیگری خیرخواه بودن را و ... . دوازده الاهیاتی که در جلد دوم آمده با همین مولفه در یک دسته قرار می‌گیرند، یعنی همگی به‌نحوی «الاهیاتِ ضعف خدا» هستند، از خدای قادر مطلق، عالم مطلق و خیرخواه مطلق به خدایی رو می‌آورند که اگر قادر است قدرت مطلق ندارد و به همین ترتیب. این دوازده الاهیات را دکتر پورمحمدی در کافه سرو در قالب ویدیوهایی کوتاه معرفی کرده است.
ملاحظاتی انتقادی
حدود یک سال است که با چند نفر از دوستان به‌صورتِ هفتگی درگیر این کتابیم. جدای یک خروجی انتقادی از خوانش نوید کرمانی از الاهیات اعتراض در اسلام یکی دو نقد مختصر را به بحث گذاشته‌ایم. نخست اینکه وقتی درگیر مقالاتِ این مجموعه می‌شویم در می‌یابیم که بعضی از آن‌ها، خصوصاً آن‌هایی که به اندیشۀ اسلامی گره می‌خورد، دقت کافی را ندارد و ناآگاهانه است (مانند مقالۀ مربوط به کتاب «وحشت از خدا»). نقد دوم به عنوان‌پردازیِ این مجموعه است. اگر الاهیات را به مجموعه‌ای از باورها و مناسک حول محورِ خداوند تعبیر کنیم اطلاق «الاهیات» به این رویکردها محل اشکال است. به‌واقع با رویکرد سروکار داریم، به صرف چند تغییر، ولو بنیادین، و بی‌توجه به بحث مناسک نمی‌توان آن‌ها را الاهیات دانست.