یادداشت ماهنامه‌ی شهر کتاب

        کشکول اندازه‌گیری
کتاب تاریخچه‌ی اندازه‌گیری از جهان باستان تا عصر اطلاعات در حقیقت کشکولی است که تکلیف مشخصی ندارد و خیلی چیزها که ربط چندانی به موضوع کتاب و حتی عنوان کلی فصل‌ها ندارند پشت سر هم آمده و به آن‌ها پرداخته شده است، موضوعاتی از قبیل فراکتال‌ها، فناوری نانو، طوفان، زمین‌ساخت صفحه‌ای، ستاره‌ی دنباله‌دار، سیاه‌چاله، زبان، وزن شعری و تقطیع، کد مورس، مختصرنویسی، فن چاپ، عکاسی، ابزار، میخ و پیچ، موسیقی و خوانندگی، ژنوم انسان، نسخه‌ی پزشک، نهفتگی بیماری، درد، استرس، کدپستی، هویت، صداقت و دروغ، نژاد، درجه‌ی نظامی و سرانجام «اسم جمع». مشخص است که کتاب به بریده‌ای از تاریخ علم و فرهنگ در غرب می‌پردازد. با این حال، ترجمه‌ی آن با انشای فاضلانه‌ای از مترجم آغاز می‌شود که از تصور شگفت‌انگیز نقطه‌ای در تاریخ که هنوز ابزارهای اندازه‌گیری در کار نبودند، به ذکر حدیثی از امام جعفر صادق درباره‌ی 27 بخش علم می‌رسد که انبیا فقط دو جزء آن را به بشر آموزش داده‌اند و 25 جزء دیگر به ظهور منجی موعود موکول شده و بعد آیه‌ای از قرآن را نقل می‌کند که مترجم کتاب آن را مرتبط با تاریخچه‌ی اندازه‌گیری دانسته، چون خدداوند در این آیه می‌فرماید: «فقدره تقدیرا». این انشانویسی خطیر اندکی بعد پایان می‌یابد و متن کتاب که مشتمل بر ده فصل می‌شود ناگهان از تاریخ یونان باستان شروع و صفحات افتخار را تا انقلاب فرانسه و دوره‌ی مدرن ورق می‌زند. فصل‌های کتاب به‌ترتیب «متریک شدن»، «عدد و ریاضیات»، «واحدهای مرسوم»، «ابزارها و فنون»، «اتم»، «زمین»، «جهان»، «ذهن»، «بدن» و «جامعه» نام دارند. تلفیق سنت و مدرنیته در ترجمه‌ی متن کاملاً مشهود است، به‌خصوص جاهایی که مترجم از «اسحاق نیوتون» انگلیسی نام می‌برد؛ اما این آشفتگی زمانی به اوج می‌رسد که می‌بینیم ترجمه‌ی کتاب از نظر ناگویایی به ترجمه‌ی ماشینی تنه می‌زند. در فصل نهم (بدن) ناگهان با موضوع «الکل» روبه‌رو می‌شویم که موضوع آن مرتبط با اندازه‌گیری درصد الکل در مشروب در اروپا است و با این جمله پایان می‌یابد: «در سیستم متریک برای ارزیابی الکل (به افتخار مخترعش، شیمی‌دان فرانسوی، ژوزف لویی گیلوساک، به این نام نام‌گذاری شد) بر مبنای درصد در حجم، خلوص 100 درچه برابر با 57 درصد الکل است، الکل خالص تقریباً 17.5 درجه خلوص دارد و براندی 70 درصد خلوص دارد و 40 درصد آن الکل است، که به همین دلیل است که در پودینگ کریسمس آتش نمی‌گیرد». تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.


ماهنامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی چهاردهم، سال ۱۳۹۵.