یادداشت ابوالفضل شربتی

        علوم قرآنی برخلاف معارف قرآنی، که به درون و محتوای قران می‌پردازد، مجموعه مسائلی است که به شناخت قرآن و شئون مختلف آن ارتباط دارد. کتاب آیت‌الله معرفت از کتابهای درسی در رشته‌های علوم قرآن است که از جامعیت و نحوهٔ پرداختِ خوبی برخوردار است. با به دست دادن شمایی کلی از فصل‌های کتاب می‌توان با گستره‌ای از مباحث علوم قرآنی نیز آشنا شد.
فصل اول، پدیدهٔ وحی. پاسخ به پرسش از چیستی وحی، اقسام آن، کیفیت نزول وحی، کاتبان وحی و مطلبی دربارهٔ ساختار وحیانی بودن قرآن. 
فصل دوم، نزول قرآن. پیدایش زمانی قرآن، تأخیر سه‌ساله در نزول، اولین و آخرین آیه، تفاوت مکی و مدنی بودن سوره‌ها، ترتیب نزول و سوره‌های مورد اختلاف، تفاوت سبب و شأن، نام‌گذاری و تعداد سوره‌ها و آیات.
فصل سوم، جمع و تألیف قرآن. اگر دو فصل گذشته کمی چالشی بود این فصل دشواره‌های بیشتری به همراه دارد. مُصحَف‌های گوناگون را ذکر می‌کند و داستان یکی کردن مصحف‌ها به دستور عثمان می‌آورد. موضع‌های مختلف را طرح و مسایلِ در پی آن، مانند پیدایش خط عربی، را بیان می‌کند. جالب است بدانید که قرآن‌های امروزی، که به اشتباه به اسم عثمان طاها، که شاید خطاط باشد، معروف شده، در اصل بالرسم العثمانی است، یعنی طبق همان مصحف خلیفهٔ سوم است.
فصل چهارم، قُرّاء و‌قرائات سبع. قرائت را تعریف می‌کند و علل اختلاف آن‌ها را برمی‌شمرد. اختلاف تعداد قاریان قرآن را ذکر می‌کند، اینکه هفت شخص بودند، یا ده یا چهارده نفر. پس از اختلاف در تعداد قاریان ضابطه‌ای برای تشخیص آن‌ها می‌دهد. کلام اهل‌بیت (ع) را می‌آورد، و در آخر، پس از بررسی قرائت حفص از عاصم حجیت قرائات هفتگانه را بررسی می‌کند.
فصل پنجم، نسخ در قرآن. این فصل هفت صفحه‌ای! کوچکترین فصل کتاب است، به این دلیل که آیت‌الله معرفت نسخ را قبول ندارد، اگر هم نسخ را قبول کنیم نسخ ظاهری است، نه در متن و محتوا.
فصل ششم، محکم و متشابه. معانی محکم و متشابه و تفسیر و تأویل را بررسی می‌کند. با بررسی این پرسش که چرا در قرآن تشابه وجود دارد و تأویل متشابهات را که می‌داند نمونه‌ای از آیات متشابه را ذکر می‌کند.
فصل هفتم، اعجاز قرآن. انواع گونه‌های اعجاز بررسی می‌شود. تحدی چیست و مراحل و دامنهٔ آن چیست ذیل اعجاز گفته شده. نیمی از فصل سه بُعد از اعجاز را تشریح می‌کند، اعجاز بیانی، علمی و تشریعی.
فصل هشتم، مصونیت قرآن از تحریف. شبههٔ تحریف به‌دلیلِ ارتباط با حجیت ظواهرِ قرآن اهمیت می‌یابد.  دلایل نفی تحریف، منشأ قول به تحریف و چند نمونه از کتاب‌هایی که قایل به تحریفند آمده است.

بزرگترین دلیل بر خوبی کتاب جا باز کردن میان علاقه‌مندان و پژوهشگران است. این کتاب هم از این دسته است. با این حال مسایلی خُرد در کتاب مطرح است که شاید از منش علمی به دور باشد. مثلاً در فصل آخر از قول ابن‌عربی مطلبی را نقل می‌کند که عقیدهٔ او مبنی بر تحریف را نشان می‌دهد. اما وقتی به ارجاع نقل‌قول نگاه می‌کنیم می‌بینیم نه از کتاب ابن‌عربی بلکه از کتابی دربارهٔ زندگی و عقاید او این مطلب نقل شده است. میان این همه بحث علمی چنین مطالبی احتمالاً از سوگیری‌هایی پنهان در بحث علمی حکایت دارد.