یادداشت محبوبه طاهری

        از دیرباز مطالعه و تدوین در علم قرائات بیشتر در بین اهل سنت رواج داشته است. در دوره معاصر پژوهش‌های اهل سنت علاوه بر تصحیح و باز نشر آثار کهن قرائی به مطالعات دیگری از قرائات نیز متمایل شده است. اما شیعیان به دلیل اعتقاد به یگانگی قرائت منزل از همان دوران نخواست این رشته را چندان جدی نگرفته‌اند. این پژوهش‌ها بیشتر متاثر از رواج نگاه تاریخی غربی آن به قرآن در سده اخیر است. پس از چندی این مطالعات تخصصی‌تر شده و به دو زیر شاخۀ کلی تاریخ جمع و کتابت قرآن و تاریخ قرائت قرآن تقسیم شده است. کتاب حاضر پنج فصل دارد.
نویسنده در فصل نخست مروری بر دیدگاه‌های غربی درباره جمع قرآن و تاریخ‌گذاری آن داشته است. روایات «سبعة احرف» که به‌منزلۀ تنها مجوز شرعی برای تعددِ قرائت مورد استفاده قرار گرفته تنها برداشتِ اشتباهِ مسلمانان آن زمان از معنای کلمه حرف بوده است. این عبارت همواره مبهم بوده اما بر اساس روایات موجود تا حدودی معلوم می‌شود که مخصوص چه بوده و در عین حال معلوم می‌شود که قطعاً منظور از آن قرائات هفتگانه نبوده است. زیرا این قرائات سال‌ها بعد از نزول قرآن ایجاد شدند و اصلی‌ترین دلیل ایجاد اختلاف میان آن‌ها خود اشخاص و قرّا بوده اند. فصل دوم به بررسی نقش ابن مجاهد در رسمیت بخشیدن به قرائت‌های هفتگانه اختصاص دارد. در فصل سوم نویسنده برای بررسی تواترِ قرائات ابتدا از مفهوم تواتر نزد اصولیان آغاز کرده و سپس به مفهوم آن نزد محدثان روی آورده است. او با اکتفا به نقل تعریف‌های اصولیانِ مسلمان از تواتر این پرسش را پیش می‌کشد که اگر متن قرآن متواتر است و قرائات وسیله‌ای برای خواندن این متن‌اند چگونه ممکن است این متن متواتر را با قرائاتی غیرمتواتر خواند؟ فصل چهارم مشتمل بر نوآوری‌های نویسنده است که توانسته با نگاهی در زمانی و مقایسه اسناد نقل قرائات رسمی در آثار ابن مجاهد، ابن‌غلبون و دانی به تاریخ و شیوه تعیین دو راوی اصلیِ قرائات رسمی در سنتِ مطالعاتِ قرائی دست یابد.
مسأله دیگر پیداییِ قرائات شاذ است است که نویسنده با بررسی مفهوم قرائت شاذ و تغییرات آن در طول زمان نشان می‌دهد که چگونه برخی قرائات با وجود برخورداری از شرایط قرائت قابل قبول به محدوده قرائت‌های شاذ راه یافته اند. در فصل پنجم و پایانی که به بررسی ماهیت اختلاف قرائات اختصاص دارد که نویسنده می‌خواهد بداند آیا این اختلافات صرفاً برخاسته از رسم‌الخط مصحف عثمانی‌اند می‌توان آن‌ها را ناشی از نقل‌قول شفاهی دانست؟ تحقیق در زمینه قرائات در طول سال‌ها محققان زیادی را به خود جذب کرده است و در مطالعات زیادی این موضوع از منظرهای تاریخی، صرفی و نحوی، لغوی، آوایی، ادبی و کلامی بررسی شده است. در آخر، این کتاب، بین قرائات قرآن و اختلافات شعر کهن عربی مقایسه‌ای انجام داده تا ماهیت هر دو دسته از اختلافات را با هم مقایسه کند و مشابهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها را نشان دهد.