یادداشت ابوالفضل شربتی
1400/6/16
می‌توان به سیاقِ «نه هر که سر بتراشد قلندری دارند» گفت «نه هر که دستش به قلم رفت مقاله‌نویسی دانست». مقاله‌نویسی یا جُستارنویسی امریست که شاید خیلی از ماها به‌عنوان دانشجو یا طلبه درگیرش باشیم، حتی شاید خیلی‌های دیگر، که نه دانشجویند نه طلبه، با گوشه‌ای کلیدی از مقاله‌نویسی، یعنی بند‌نویسی/پاراگراف‌نویسی، درگیر باشند. بالاخره اینستاگرام و توئیتر نمونه‌های محکمی هستند برای اینکه «نوشتن» جزئی از زیستِ جدانشدنیِ ما هستند. با این حال، نوشتن سهلِ ممتنع است، همه‌تان می‌دانید، تجربه کرده‌اید وقتی قلم به دست می‌گیرید یا پشت کیبورد می‌نشینید کندن کوه با چنگال برایتان راحت‌تر است تا نوشتن؛ حداقل خودم بارها تجربه‌اش کرده‌ام، اوایل به نوشته‌ای نمی‌رسیدم که از آن راضی باشم و با مرورهای بعدی کمتر اصلاحاش کنم. مشابهِ کتاب «البته واضح و مبرهن است که» که حالت کارگاهی دارد می‌تواند بسیار مبارک و راهگشا باشد، مشروط به اینکه خواننده حالتِ کارگاهی‌اش را هم لحاظ کند. این کتاب به ما می‌گوید مقاله چیست، ساختار آن و چند تکنیک را برای ما باز می‌کند و دست آخر چند نوع را تبیین می‌کند.
ضیا موحد معلم و نویسندۀ قابلی است و این کتاب را «هزار نکتۀ باریک‌تر ز مو» کرده است. ایدۀ کتاب اینست که وقتی از مقاله حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم. کتاب را با این پرسش که «مقاله چیست؟» می‌آغازد. با برشمردن انواع مقاله درونمایی به ما می‌دهد که مقاله چیست. اما این‌ها کافی نیست. پس از این به تشریحِ ساختار کلیِ مقاله می‌پردازد. همه می‌دانیم مقاله‌ها، و البته هر نوشته‌ای که مدعایی در بر دارد، سه بخش اصلی دارد: مقدمه، بدنه و نتیجه. در اینجاست که انواع مقاله‌ها با متن‌هایی که در اینستاگرام و حتی توئیتر منتشر می‌شود قابلیتِ یک کاسه کردن را پیدا می‌کند (مشخص است وقتی از متن‌های فجازی حرف می‌زنم از ایده‌آل‌ام گفته‌ام، نه واقعیت موجود). تبحر در مقاله‌نویسی تبحر در نگاشتنِ هر یک از این بخش‌هاست، افزون بر اینکه هنر دیگری هم نیاز است: ارتباط بین این بخش‌ها. نکتۀ جالبی که در این بخش توجهم را به خود گرفت تاثیر مقدمه است. مقدمه، طرح مسأله یا شروع بحث کلیدی‌ترین بُن‌پارِ (element) مقاله‌هاست. مقدمه همان بزنگاهی است که خیلی از ماها نمی‌توانیم آغازش کنیم و از آن عبور کنیم. (مبهوت ماندن پشت کیبورد را به خاطر آورید) این‌ها همه ما را به تمرین در نوشتن سوق می‌دهد.
وقتی ساختار و اهمیتش را دریافتیم با یکی از شایع‌ترین، کاربردی‌ترین و زیباترین مقاله‌ها آشنایمان می‌کند: مقالۀ پنج پاراگرافی (یا مقالۀ همبرگری). حُسن این کتاب به مثال‌های به‌جا و شیرین‌اش است. برای نمونه، برای معرفی این نوع مقاله ابتدا مقاله‌ای از آلن پو آورده است، و سپس دربارۀ آن مقاله‌ای پنج پاراگرافی نوشته است. روشن است که چنین چیزی سبب می‌شود بهتر با این نمونه‌ها خو بگیریم. (در نظر داشته باشید که بسیاری از کتاب‌ها و حتی کارگاه‌ها از نمونه‌آوری یا حداقل نمونۀ خوب خالی‌اند) پس از این موحد طرح‌واره‌ای از روش‌های مقاله‌نویسی به ما می‌دهد. یکی از کلیدی‌ترین نکاتِ کتاب «مفهوم‌یابی» است. مقاله مجموعه‌ای از مفهوم‌هاست. اگر ما از مفهوم خالی باشیم که بضاعتمان اندک باشد نمی‌توانیم چیزی بنویسیم، ازاین‌رو تکنیک مفهوم‌سازی و مفهوم‌یابی طرح می‌شود. بخشی از کتاب هم به مراحل آماده‌سازی مقاله می‌پردازد. در این بخش نمونه‌هایی از مقاله‌ها خارج است و بیشتر ناظر به نوشته‌های تحلیلی و مدرک‌محور است. پس از اینست که بخش‌های مقاله با تفصیل بیشتری توضیح داده می‌شود.
اما جذابیت کتاب به بخش دوم است. جایی که پنج شش نوع مقاله را باز می‌کند و مثال‌هایی بسیار روان، به‌جا و زیبا برایش می‌آورد. مقالات روایی، توصیفی، تعریفی، فلسفی از این دست مقاله‌هاست. ویژگی مقاله‌های این بخش اینست که از مقالات نیکِ دوران معاصر مثال آورده است و حتی ضعف‌هایش را هم بیان می‌کند. مثلاً، روایی را با مقاله‌ای از محمدخان قزوینی، توصیفی را با مقالۀ مرتضی ممیز دربارۀ کاریکاتورهای درم‌بخش و مقالۀ آل‌احمد پس از مرگ نیما طرح می‌کند. این آخری خیلی زیباست، البته امیدوارم علاقه‌ام به جلال دخیل نباشد و داوری‌ام منفصانه باشد. مثال‌ها کم نیست، عمدۀ کتاب را همین مقاله‌ها و، مهم‌تر، تحلیلِ آن‌ها تشکیل داده است. موحد متعلق به سنت فلسفۀ تحلیلی است، و طبعاً بخشی از مثال‌هایش هم از این سنت است.
«البته واضح و ...» بسیار کتاب خوبی است، اما در حد آشنایی و ترغیب. همین دو را بسیار زیبا در آورده است. شاید سرِّ این موفقیت در این باشد که موحد نه فقط نویسنده‌ای خوب بلکه ویراستار خوبی هم است. با این حال این کتاب تنها آشنایی است، نویسندگی رکنِ اصلیِ مقاله‌نویسی است، که البته حکایتِ خودش را دارد. به تجربۀ خودم «صفحات صبحگاهی» بهترین کار برای شروع نوشتن و تکنیک‌های کلیدی‌ای مانند «مفهوم‌یابی» است. البته برای مقاله‌نویسی از کارگاه‌هایی که با نمونه و تمرین کار می‌کنند به‌هیچ‌وجه نباید غافل بود.
(0/1000)
نظرات
تاکنون نظری ثبت نشده است.