یادداشت مرتضی داوری

        
«ستایش و الهی نامه عطار»

همه کتابهای درسی فارسی متوسطه با سروده ای درباره ستایش خداوند آغاز می شود. در فارسی دهم، این سروده از الهی نامه عطار نیشابوری گزیده شده است. همان گونه که می دانیم، بر طبق تحقیق دکتر شفیعی کدکنی در مقدمه منطق الطیر، آثار مسلم عطار عبارتند از منطق الطیر، الهی نامه، اسرارنامه، مصیبت نامه، دیوان، مجموعه رباعیات مختارنامه و یک کتاب نثر: تذکره الاولیا. نکته گفتنی درباره متن گزینش شده درس ستایش در فارسی دهم آن است که  طبق گفته شفیعی کدکنی که معتبرترین تصحیح آثار عطار به وسیله ایشان انجام شده است، نسخه های گوناگون الهی نامه دارای سه دیباچه متفاوت است که هیچ کدام از آنها نیز  به طور قطع از آن عطار نیست. مطلع دیباچه اول(در قدیم ترین نسخه ها) این است:

به نام آنکه ملکش بی زوال است
به وصفش عقل صاحب نطق لال است

مطلع دیباچه دوم:

به نام کردگار هفت افلاک
که پیدا کرد آدم از کفی خاک
(در کتاب درسی دهم همین مطلع آمده است.)

مطلع دیباچه سوم:

الهی نامه را آغاز کردم 
به نامت تاب نامه باز کردم

البته به نظر دکتر شفیعی کدکنی، نام اصلی منظومه ای که از قرن هشتم به بعد به نام الهی نامه عطار معروف شده و نسخه هایی از آن در قرن هشتم کتابت شده است، در اصل، «خسرونامه» بوده است. ایشان در مقدمه تصحیح الهی نامه، با دلایل متعدد نشان می دهند که خسرو نامه موجود به تصحیح احمد سهیلی، که سرگذشت شخصی است با نام هرمز که روابط عاشقانه ای دارد با زنی به نام گل یا گلرخ، در اصل، گل و هرمز، یا هرمز و گلرخ بوده است، و جعالان برای خسرونامه اصیل عطار که آن را بی دیباچه دیده اند، ابیاتی را به ذوق و سلیقه و سبک خود در آغاز نسخه قرار داده اند. نکته گفتنی آن است که من با جستجو در سه تصحیح الهی نامه به تصحیح ریتر و شفیعی کدکنی و فواد روحانی توانستم از ۹ بیتی که در کتاب درسی آمده است، ۸ بیت را آن را بیابم، و بیت آخر را نیز با جستجوی بسیار به دست آوردم که این است:

نمی دانم نمی دانم الهی
تو دانی و تو دانی آنچه خواهی

 الهی نامه در بیست و دو مقاله تدوین شده است به همراه خاتمه کتاب. خاتمه کتاب در تصحیح دکتر شفیعی کدکنی، ۱۴ حکایت دارد که در پایان حکایت نهم در بیت ۶۵۵۵ این بیت آمده است:

نمی دانم نمی دانم الهی
تو دانی تا بر این مسکین چه خواهی

در نسخه روحانی، بیت به مانند کتاب درسی آمده است:

نمی دانم نمی دانم الهی 
تو دانی و تو دانی آنچه خواهی

به نظر می رسد بیت تصحیح دکتر شفیعی کدکنی، از بیت تصحیح روحانی بسیار بهتر است، زیرا تکرار بیجای واژگان در مصرع دوم بیت تصحیح فواد روحانی که از ناتوانی شاعر است و از سبک عطار به دور، در تصحیح دکتر شفیعی کدکنی وجود ندارد. تکرار واژه «نمی دانم» مصراع اول هم بنا به مقتضای حال مناجات کننده با خدا و تضرع و زاری او بجاست.

آدرس کانال من در ایتا:
@joreeha1