یادداشت فهیمه نظری

        «خوانشی انتقادی از استخاره» تالیف حیدر حب‌الله، عالم شیعی لبنانی‌الاصل و استاد درس خارج و فقه و اصول در قم است. حب‌الله در این کتاب با رویکردی انتقادی ادله‌ی استخاره و موضوعات مرتبط به آن را بررسی کرده و به دنبال آن است که نشان دهد روایت و ادله‌ی مربوط به استخاره ضعف سندی دارند. پژوهش پیش رو شامل سه بخش «پیشینه‌ی تاریخی استخاره»، «حرمت استخاره و مشروعیت آن»، و «احکام، محدوده و فروع استخاره» است.
به نظر می‌رسد جذاب‌ترین بخش این کتاب، بخش دوم یعنی «حکم استخاره و مشروعیت آن» باشد. مولف در مقدمه‌ی این بخش تاکید می‌کند که مسلمانان تردیدی در مشروعیت استخاره‌ای که دعای محض است ندارند؛ زیرا دعا با استناد به نصوص زیادی از قرآن و حدیث مشروع و بلکه مستحب است، اما آن‌چه جنجال‌برانگیز شده، همانی که مردم عامه مدام به آن رجوع می‌کنند. حب‌الله این نوع استخاره را استخاره‌ي استشاری می‌خواند و در تعریف آن می‌نویسد: «درخواست پی بردن به خوبی یا بدی کاری است که انسان در نظر دارد آن را انجام دهد یا ترک کند.» ص ۲۵
او همین استخاره‌ی استشاری را محل اختلاف میان برخی علمای اسلامی می‌داند:
درباره‌ی این استخاره برخی قائل به حرمت شده‌اند؛ یعنی همان استخاره‌ای که شاهد حضور آن در روایات شیعی بیش از روایات اهل سنت هستیم. استخاره‌ی مطرح در روایات اهل سنت بیش‌تر بر همان استخاره به معنای دعای محض است [...] به شیوه‌های مختلفی ادعا شده استخاره‌ی استشاری حرام است. برخی هم‌چون شیخ محمود شلتوت قائل به حرمت تمام انواع استخاره هستند، ولی برخی دیگر قائل به حرمت برخی از انواع استخاره‌ها هم‌چون استخاره‌به رقاع و بنادق [گوی‌ها/ مهره‌ها] و قرعه می‌باشند. به محقق اردبیلی چنین نسبت داده شده که برای تحریم برخی از انواع استخاره به آیه‌ی «الاستقسام بالأزلام» استناد کرده است. البته معلوم نیست این انتساب صحیح باشد. [مقدس اردبیلی، «زبده‌البیان فی احکام القرآن» صص ۲۵-۲۶.
حب‌الله با همین مقدمه به بحث ورود می‌کند و نخست به علمایی که بر حرمت استخاره اعتقاد داشتند و بیان استدلال آن‌ها می‌پردازد، بعد هم نقدهای واردشده به استدلالات آنان را به تفصیل بیان می‌کند. او در فصل دوم این بخش نیز با عنوان «مشروعیت استخاره» نظریه‌مشهور در باب مشروعیت استخاره را بررسی کرده است.

حرمت استخاره
بنا بر این پژوهش شیخ محمد شلتوت (۱۳۱۰ - ۱۳۸۳ قمری)، محقق و مفسر بزرگ اهل سنت به سه علت استخاره را حرام می‌داند. استدلال نخست او استناد به آیه‌ی سوم از سوره‌ی مائده است. معنی تحت‌الفضی آیه این است: «گوشت مردار، و خون، و گوشت خوک، و حیواناتی که به غیر از نام خدا ذبح شوند و حیوانات خفه‌شده و به زجر کشته شده و آن‌ها که بر اثر پرت شدن از بلندی بمیرند و آن‌ها که به ضرب شاخ حیوان دیگری مرده باشند و باقی‌مانده‌ی صید حیوان درنده، مگر آن‌که (به موقع به آن حیوان برسید و) آن را سر ببرید و حیواناتی که روی بت‌ها (یا در برابر آن‌ها) ذبح می‌شوند، (همه) بر شما حرام شده است؛ و (هم‌چنین) قمست کردن گوشت حیوان به وسیله‌ی چوبه‌های تیر مخصوص بخت‌آزمایی؛ تمام این اعمال فسق و گناه است.»
استدلال دوم ایشان این است که علم غیب مخصوص خداوند است. شلتوت در سومین‌استدلال خود استخاره را نافی عقل دانسته و و معتقد است موجب تعطیلی عقل می‌شود.
نفر بعدی که بنا بر این پژوهش با استخاره زاویه دارد، و البته آن را حرام ندانسته اما سبک شمرده شهید سید محمدباقر صدر است. ایشان نیز استخاره را خلاف شیوه‌های عقلانی می‌داند.