یادداشت مهدی فهیمی

        با خواندن یادداشت‌هایی که در بهخوان درباره این کتاب درخصوص بررسی حلال‌زادگی نویسنده، حرامزادگی اسرائیل و فایدهٔ کتاب برای نهادینه‌تر شدن نفرت از اسرائیل نوشته شده بود، تشویق شدم تا اولین مرورکتابم را بنویسم تا برای مرورکردن کتاب و تصمیم درباره خواندن یا نخواندن آن(که هدف مرور کتاب است)، کاری کرده باشم.
این کتاب را یک روز قبل از شروع جنگ اخیر، در شب تولدم هدیه گرفتم و در میانهٔ جنگ خواندم. در نگاه اول جمع‌و‌جور بودن کتاب به‌چشم می‌آید و همین باعث شد وقتی داشتم وسایلم را جمع می‌کردم تا از تهران خارج شویم، آن را کنار سررسید و چند کتاب دیگر بگذارم داخل کول‌پشتی‌ام.
 به‌نظرم برجسته‌ترین ویژگی کتاب هم همین است: ارائه کپسولی‌ اطلاعات و روایت مختصر و بسیار فشرده از تاریخ صد و چند ساله‌ی اخیر فلسطین. اگر بخواهم در یک جمله بگویم، نسبت به دیگر آثار ایلان پاپه سبک‌تر بود و بیشتر به‌جای تحلیل عمیق، با سرعت بالا صرفاً مروری بر وقایع اصلی ارائه می‌داد. البته بینش‌های مشهور نوینسده که از آثار دیگرش با آن‌ها آشنایی دارم در سراسر کتاب پخش شده است.
برای نوشتن این یادداشت، سراغ نسخه اصلی کتاب که در سال ۲۰۲۴ چاپ‌شده هم رفتم تا چند مورد را چک کنم. ترجمه روان و قابل‌فهم است و از این نظر شبیه باقی آثاری که ترجمان منتشر می‌کند، فارسی شسته‌رفته‌ای دارد. اما برخی معادل‌ها، خصوصا در اسامی شهرها غیرحرفه‌ای و منفک از زبان فارسی هستند. مثلا استعمار شهرک‌نشین برای Settler Colonialism ابدا واژه مناسبی نیست و با مفاهیم غیرمرتبطی مثل شهرک‌نشینی و شهرک‌نشینان تداخل معنایی پیدا می‌کند. در مورد دیگر بسیاری از فارسی‌زبانان تصور می‌کنند که شهر اورشلیم جایی غیر از قدس یا بیت‌المقدس است، در حالی که این دو کلمه معادل‌های رایج‌تری در زبان ما هستند و از این خطا جلوگیری می‌کنند، یا مثلا حبرون و نگب در فارسی الخلیل و نقب نوشته می‌شوند؛ اما در تمامی موارد مترجم معادل‌های نخست را انتخاب کرده است.
پاپه مثل باقی آثارش سال ۱۸۸۲ و ورود نخستین صهیونیست‌ها به سرزمین فلسطین را نقطه شروع این تاریخچه قرار داده است و تلاش می‌کند روایتش را تا امروز بسط دهد. هر فصل کتاب بازه‌های زمانی مشخصی از درگیری را جدا می‌کند و به سرعت رویدادهای کلیدی آن بازه(غالبا نظامی-سیاسی و نه اجتماعی یا فرهنگی) مرور می‌شوند.
اگر می‌خواهید بدانید چقدر حجم اطلاعات فشرده است، مثلا چیزی کمتر از ۱/۵ صفحهٔ منسجم به تاریخ شکل‌گیری تا امروز حماس اختصاص دارد. البته کتاب در عین مرور تاریخی در پیکرهٔ اصلی کتاب به امروز و پدیده‌های معاصر رفت و برگشت می‌کند و در عین موجزگویی از برخی جزییات اثرگذاری که برای ما کمتر آشناست، چشم‌پوشی نمی‌کند؛ از عاملیت فروپاشی شوروی و انزوای عراق در تمایل عرفات به مذاکرات صلح تا برخی کشتارهایی که فلسطینی‌ها علیه اسرائیلی‌ها ترتیب دادند و طرح‌های صلح که همگی کمتر در منابع فارسی چیزی برای مرورشان وجود دارد.
پاپه در مصاحبه‌ها و نوشته‌هایش صهیونیسم را یک پروژه استعماری از گونه استعمار وطن‌گزین می‌داند و از ابتدا تا انتهای این کتاب نیز سعی می‌کند در خلال مرور تاریخی‌اش، شواهد این ادعا را جلوی چشمان خواننده بیاورد.
چند سالی می‌شود که فکر می‌کنم چون مسئله فلسطین برایم برجسته است، برایم واجب است که هر اثری از ایلان پاپه دردسترسم باشد را بخوانم. هرچند که او فلسطینی نیست و گفتار فلسطینی‌ها از خودشان برایم جایگاه ویژه‌تری دارد، اما تجربه زیسته‌ او به‌عنوان یک شهروند اسرائیلی او را مثل باقی ساکنان سرزمین فلسطین در میانهٔ مسئله قرار داده است. ما با یک توریست یا خبرنگار طرف نیستیم که چند روزی در آن سرزمین گشت زده باشد و مشاهداتش یادداشت‌برداری‌کرده یا ایده‌هایش را مستند کرده باشد، بلکه نوشته‌های یک تاریخ‌نگار بی‌پروا و جریان‌ساز را می‌خوانیم که درحالی که خودش، جامعه و وطنش را بخشی از این نزاع هستند با به‌چالش‌کشیدن باورهای رایج علیه دیگری فلسطینی، تلاش می‌کند با آثارش پرده توهم را در این موضوع کنار بزند؛ همان‌چیزی که در نوشته‌هایش با عنوان «واقعیت جاری در فلسطین» یا چیزهایی شبیه به این، به آن اشاره می‌کند.
تصور آینده و تلاش برای ترسیم وضعیت مطلوب گونه‌ای از کنش انسانی است که می‌تواند پایه‌ای برای تغییر دربرابر اجبار و تقدیر تحمیلی شود. ویژگی مهم دیگری که رویکرد پاپه به موضوع دارد همین است؛ تلاش برای افق‌گشایی و تصور آیندهٔ سرزمین فلسطین. رویکرد چپ و ضداستعماری او مانعی نیست که با هر نگاهی که داشته باشیم آثارش را بخوانیم و یادبگیریم. برخلاف یکی از یادداشت‌ها که در جمع‌بندی نکات به بن‌بست کامل ایده دو دولتی اشاره می‌کند، نویسنده در همین کتاب می‌گوید که موقعیت‌هایی برای تحقق کامل و موفق راه‌حل دو کشور وجود داشته ‌است(ص۱۱۰)؛ اما امروز و با شرایط جاری، خصوصا بعد از ۷اکتبر، فعلا این چشم‌انداز را منتفی می‌داند و سعی می‌کند تصویری از ممکن‌ترین وضعیت مطلوب خود ترسیم کند( که این تصویر را در این کتاب کمتر و بیشتر در کتاب «ده غلط مشهور» می‌توانیم ببینیم).
اگر دنبال کلیشهٔ «تاریخ‌نویسی بی‌طرف» هستید، روایت تاریخی پاپه قطعا سوگیری و جانبداری تمام‌عیار از فلسطینی‌ها را دارد. من که خودم را همبسته با فلسطینی‌ها تصور می‌کنم، انتظار کتاب مستند‌تری داشتم. در کمال تعجب کتاب در نسخه اصلی نیز هیچ پاورقی و حتی فهرست منابع ندارد! در کل اما تاریخچه فشرده‌ای است که می‌تواند برای آشنایی و درک یک تصویر کلی مفید باشد، اما قطعا برای فهم مسئله کافی نیست و در مقایسه با اثار محکم و تاریخی نویسنده مثل «پاکسازی نژادی فلسطین» بسیار نحیف و سبک است.