یادداشت محمدرضا زائری

        یکی از کتابهایی که در نوجوانی و جوانی ام به عنوان کتاب بالینی با آن انس بسیار داشتم، کتاب ارزشمند "سیمای فرزانگان" بود.
این کتاب که در اساس برای جوانان طلبه و دانشجو نوشته شده بود پس از انتشار با استقبال عمومی روبرو شد و چنان مورد توجه قرار گرفت که تا کنون بیست و شش بار چاپ شده است. 
نویسنده آن جناب استاد رضا مختاری که از پژوهشگران و نویسندگان نامدار حوزه اند، این کتاب را به عنوان نخستین کار خود در سن بیست سالگی تألیف کرده اند  ولی با این که پس از آن تألیفات متعدد داشته و همواره آثار تألیفی و تحقیقی شان در جشنواره های مختلف به عنوان اثر برگزیده معرفی می‌شود، هنوز هم بسیاری ایشان را به همین کتاب می‌شناسند.   
نویسنده با ذوق و دقتی قابل ستایش به جستجوی منابع متنوع و متعدد پرداخته و نمونه های جذاب و اثرگذار از احوال و زندگانی رشک انگیز و درس آموز عالمان بزرگ دینی گردآورده است.   
استاد علامه محمدرضا حکیمی در باره این کتاب نوشته اند:
"نمونه هایی از تعهدگرایی و تکلیف شناسی برخی از عالمان اسلامی را در این باره ارائه داده است" و استاد دکتر احمد مهدوی دامغانی ضمن تجلیل بسیار از نویسنده کتاب، آن را "کتاب دم دستی خیلی خوبی" دانسته اند که می‌توان برای استفاده های اخلاقی و ارشادی همواره به آن مراجعه کرد.
نویسنده در آغاز مقدمه چاپ نخست کتاب هدف خود از تألیف آن را چنین بیان می‌کند: " سیمای فرزانگان متضمن راهنمایی ها و پندهایی است به طلاب علوم دینی و دانش پژوهان، که با استفاده از گفتار و کردار بزرگان، راه و رسم زندگی علمی، تحصیل دانش، برخورد با اجتماع، معاشرت با خویشان و دوستان، استقامت در برابر فقر اقتصادی و ناملایمات و مطالبی دیگر از این قبیل را به آنها می‌آموزد. 
برای دست یافتن بدین منظور، ما سراغ علما و دانشمندان بزرگ رفته و این مطالب را از لابه لای صفحات زندگی آنان به دست آورده و داستان هایی که در این مسائل داشته اند، دسته بندی کرده و در این جا آورده ایم"
کتاب شانزده بخش دارد که از بحث "تهذیب نفس" شروع می‌شود و با موضوعات متنوعی چون "تواضع و فروتنی" ادامه پیدا می‌کند و با عنوان "آگاهی،بیداری و ستیز با ستمگران" پایان می‌یابد.
تنوع داستانها و محتوای کتاب، خلاصه و مختصر بودن حکایات، ساده و قابل استفاده بودن برای جوانان و عموم خوانندگان از یک طرف و اتقان مطالب و تاکید بر مستند بودن نکات و دوری از خواب و خرافات و کراماتی که بی پایه و اساس علمی و عقلی شهرت یافته اند، از طرف دیگر موجب شده که این کتاب نسبت به برخی آثار دیگر در این زمینه تمایز جدی و قابل توجهی پیدا کند و حتى ترجمه آن در فضای مخاطبان عرب زبان هم خواهان و خواننده داشته باشد. 
شاید مهمترین نکته در خصوصیت این کتاب آن باشد که وارستگی های شخصیتی و فضایل اخلاقی را در سیمای فرزانگان و دانشمندانی به تصویر می‌کشد که افرادی معمولی و عادی بوده اند و از همین شهرها و روستاهای اطراف ما برخاسته اند، پس خواننده نمی‌تواند بگوید مثلا آنها مانند معصومان و اولیای خدا افرادی خاص و برگزیده اند و نمی‌شود مثل آنها بود و به زندگی و سلوک و رفتارشان اقتدا کرد. 
اگر آن بهانه و تردید، در باره زندگی پیشوایان دین مطرح باشد و بتوان آنان را فراتر از دسترس افراد معمولی قلمداد کرد، در باره فرزانگان و عالمان راستین نمی‌شود چنین گفت و باید پذیرفت که آنها الگوها و اسوه هایی هستند که می‌توان در مسیر زندگی به آنان اقتدا کرد و سیمای آن فرزانگان را چراغ راه و تابلوی راهنمای رفتار و گفتار خود دانست.

(به تاریخ ۱۳۹۹/۷/۱۶ از سری یادداشت‌های «صد کتاب قبل از صدسالگی!» در روزنامه‌ی شهرآرا)