یادداشت فرزین خاکی

                ترجمه کتاب برای ٧٠ سال پیش، متن کتاب برای ١۵٠ سال و داستان متعلق به ٣٢٠ سال پیش است. این بُعد تاریخی و البته جغرافیایی، باعث شده تا بسیاری از اصطلاحات و القاب را نشناسیم و در بخش‌هایی از متن، عملاً نمی‌فهمیدم که نویسنده چه می‌گوید!.
با این همه، ویکتور هوگو بزرگ است، سوار ماهری است که عنان کلام را کاملاً به دست دارد. انگیزه‌ی اصلی من از تمام کردن این کتاب، حکمت‌هایی است که هوگو از فرامتن داستان و در گوشه‌گوشه‌ی آن بیرون می‌کشید.
فکر می‌کنم این اولین اثر کلاسیک تراژیکی است که خوانده‌ام. جالب است که دنیا عوض شده و اقبال به کمدی آن‌قدر غلبه پیدا کرده، که امروز برای تولید کمدی، از همین قالب‌های تراژیک چند سده قبل استفاده می‌کنند!