یادداشت محمدرضا زائری

        یک شهروند ایرانی معاصر، حتى اگر هیچ تعلق دینی و مذهبی به موضوع ماه محرم نداشته باشد و هیچ وابستگی اعتقادی یا عاطفی به سیدالشهدا نیز او را به عاشورا پیوند ندهد، باز هم نمی‌تواند از کنار حادثه ای که در سال شصت و یکم هجری در کربلا رخ داد بی اعتنا بگذرد.    
این موضوع چنان در ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، دینی و فرهنگی جامعه ما رسوخ کرده و نقش آفریده و حضور یافته که -بخواهیم یا نخواهیم- زندگی فردی و اجتماعی هر یک از ما نمی‌تواند از آن برکنار باشد، بلکه شاید بتوان گفت هیچ حادثه ای در حیات بشر و تاریخ جهان این اندازه در زندگی نسلهای بعد اثر گذار و تعیین کننده و جریان ساز نبوده است. 
پس باید آن را درست بشناسیم و چنان که بوده بفهمیم و بسیار و سزاوار از آن بخوانیم، هر چند که در باره موضوعی چنین مهم و سرنوشت ساز کتابهای متعدد و متنوع نیز نوشته اند و برخی چالش آفرین و جنجال برانگیز شده و بعضا تناقض ها و اختلاف های جدی هم برانگیخته است.  
یکی از مهمترین، مشهورترین و جدی ترین آثاری که در این حوزه انتشار یافته و با استقبال گسترده نخبگان نیز مواجه بوده، کتاب "پس از پنجاه سال" با عنوان فرعی "پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین علیه السلام" است. 
دکتر سید جعفر شهیدی مؤلف دانشمند و فرزانه این اثر به دلایل گوناگون بخت آن را پیدا کرد که کتابش با چنین توفیقی روبرو شود. 
او از یکسو فقیه و مجتهد برجسته ای بود که پیشینیه تحصیل ممتاز در حوزه علمیه نجف اشرف داشت و از سوی دیگر پس از بازگشت به ایران فرصت تحصیل و تتبع در فضای دانشگاهی را پیدا کرد و به سرعت در این فضای جدید و تازه درخشید و متمایز گشت. 
این موقعیت موجب شد که او دانش گسترده دینی خود را در قالب و چارچوب پژوهشها و تحقیقات نوین به خدمت بگیرد و با تسلط عمیق به زبان عربی و متون کهن، دسترسی بیشتری به منابع اصیل بیابد و بتواند رویکردی متفاوت برای بررسی تاریخ اسلام اتخاذ کند. 
او تنها خود را -متواضعانه و از سر فروتنی- معلم ادبیات می‌دانست و از کم توجهی استادان حوزه تاریخ به این مقطع زمانی مهم و اثر گذار شکایت داشت و می‌گفت که از سر اضطرار کوشیده تا به سهم خود جای خالی کار آنان را پرکند، گرچه در عمل آثار برجسته و ماندگار آن مرحوم در حوزه تاریخ اسلام تصویر یک متخصص کم نظیر در عرصه تاریخ نویسی به یادگار گذاشت. 
او که از سالهای کودکی دغدغه این موضوع را پیدا کرده و از نگرش سطحی و غیر عالمانه رایج در فضای دینی و مذهبی به وقایع تاریخ اسلام گلایه مند بود، کوشید تا بدون موضع و پیشداوری به پرسشهایی جدی و اساسی پاسخ دهد که معتقد بود پیش از هر کسی برای خودش مطرح بوده و دهها سال ذهن و فکر او را به خود مشغول داشته است.
او باور داشت که برای تحقق این هدف باید هم دوره زمانی گسترده تری را بررسی کرد و هم حوزه های موضوعی متنوع تری را در نظر گرفت و خطای غالب نویسندگان و پژوهشگران را در این می‌دانست که مثلا حادثه کربلا را اولا فقط در وقایع چند ماه منتهی به روز عاشورا و ماههای بعد از آن جستجو می‌کنند و ثانیا بیشتر به جنبه های اعتقادی یا نظامی واقعه می‌پردازند، درحالی که برای فهم عوامل و اسباب حادثه کربلا و شهادت امام حسین علیه السلام باید دهها، بلکه صدها سال قبل را کاوید و همه عناصر و اجزای جغرافیایی و زیست محیطی و اقتصادی و مردم شناسی شبه جزیره عربستان را مورد نظر و مطالعه قرار داد. 
او با این رویکرد توانست کتابی متفاوت و اثری بدیع بنگارد که با نثر فارسی زیبا و قلم دلنشینش طراوت و حلاوتی افزونتر یافت.          
این کتاب که صورت بندی اولیه اش -بعد از دهها سال اندیشه و اشتغال ذهنی مداوم ایشان- همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفته و در جلسات حضوری برای مخاطبان جوان عرضه شده بود، نخستین بار در روزنامه ها انتشار یافت و پس از استقبال گسترده به صورت کتاب درآمد. 
از آن زمان تا کنون طی حدود چهل سال، این کتاب در دفتر نشر فرهنگ اسلامی پنجاه و چهار بار به چاپ رسیده (حدود پانصد هزار نسخه) و بارها نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در رسانه ها معرفی شده و مرجع و منبع بسیاری از محققان و نویسندگان از جمله شهید سید مرتضى آوینی -در کتاب فتح خون- بوده است. 

(به تاریخ ۱۳۹۹/۶/۶ از سری یادداشت‌های «صد کتاب قبل از صدسالگی!» در روزنامه‌ی شهرآرا)