یادداشت فهیمه نظری

        «کلیات میرزاده عشقی» به کوشش سید هادی حائری (کوروش) توسط انتشارات بدرقه جاویدان در سال ۱۴۰۰ منتشر شد. این کتاب پیش‌تر در اواخر دهه‌ی شصت به همت اسلاف همین انتشارات منتشر شده بود. سید هادی حائری گردآورند‌ه‌ی آن فرزند سید محمد، در شعر «کورش» و گاهی حائری تخلص می‌کرد، او زاده‌ي ۱۲۹۵ در بروجرد بود. «دیوان اشعار ( برگ سبز)»، «گنجینه‌ی ذوق و هنر ایرج» از جمله آثار، و نیز «عارف قزوینی؛ شاعر ملی ایران» و کتاب پیش رو با عنوان «[کلیات] میرزاده‌عشقی» نیز  به کوشش این ادیب فقید گردآوری شده است.
«میرزاده عشقی» از ۱۰ بخش تشکیل شده: بخش اول این مجموعه شامل سه مقاله و یک شعر از گردآورنده یعنی سید هادی حائری است درباره‌ی عشقی. بخش دوم کتاب شامل ۲۱ مقاله، شعر، سخنرانی و دیدگاه از نویسندگان و شعرای مختلف از جمله ادیب برومند، سعید نفیسی، ملک‌الشعرای بهرا و... درباره‌ی میرزاده است. بخش سوم ۱۸ مقاله از عشقی را در بر می‌گیرد. بخش چهارم ۴ مقاله به قلم خود عشقی را است، و در بخش‌های پنجم تا دهم اشعار میرزاده در سبک‌های مختلف گردآوری شده است.
نخستین مقاله‌ی این مجموعه، مطلبی است از سید هادی حائری (کوروش) که روز ۱۲ تیرماه ۱۳۵۹ به مناسبت سال‌روز درگذشت عشقی منتشر کرده و البته نمی‌دانیم در کدام مجله. نویسنده در این مقاله بسیار مختصر و مفید عشقی را از تولد تا مرگ این‌طور به تصویر کشیده است، بخش‌هایی را در پی می‌خوانید:
سید رضا میرزاده‌ی عشقی، پدرش حاج سید ابوالقاسم کردستانی، تاریخ تولدش سال ۱۲۷۲ [حائری بعدا تاریخ درست را ۱۲۷۳ دانسته است] خورشیدی و زادگاهش همدان است. وی در مدارس «الفت» و «آلیانس» به تحصیل پرداخته ضمنا زبان فرانسوی را هم فرا گرفت. به نحوی که چندی در تجارت‌خانه‌ی یکی از بازرگانان تبعه‌ی فرانسه و مقیم همدان به کار مترجمی اشتغال داشته، در همان زمان نیز جریده‌ای هفتگی به نام «نامه عشقی» متضمن دو صفحه در همدان به طبع می‌رسانیده است.
در ایامی که در جنگ جهانی اول برخی از سران سیاسی و مذهبی ایران به ترکیه مهاجرت کردند، عشقی همراه آنان به استانبول رفت و اغلب با حاضر شدن به طور مستمع آزاد در بخش علوم اجتماعی دارالفنون، باب عالی به معلومات و دانش خود افزوده و در همان‌جا به سال ۱۲۹۶ خورشیدی چاپ اول منظومه‌ی «نوروزی‌‌نامه‌»‌ی خد را منتشر ساخته است.
[...] عشقی پس از بازگشت به ایران به سبب وطن‌دوستی و آزادی‌خواهی و مخالفت با قراراداد ننگین ۱۹۱۹ میلادی ایران و انگلیس، به دستور وثوق‌الدوله رئیس‌الوزرا در سال ۱۲۹۷ خورشیدی زندانی شد.
[...] پس از رهایی از زندان به امور سیاسی و مطبوعاتی و مقاله‌نویسی و سرودن منظومه‌های کوبنده علیه خطاکاران و متجاوزین به حقوق ملک و ملت پرداخت و بالاخره حمله به معاندین و هجو مخالفین را پیشه ساخت و در این میان، شعر «کفن سیاه» را که یکی از بهترین کارهای اوست سرود، و در ۱۶ اردی‌بهشت ۱۳۰۰ نخستین شماره‌ی روزنامه‌ی سیاسی و انتقادی قرن بیستم را انتشار داد، و سپس سه تابلو منظوم و معروف «ایده‌آل» را که بدون تردید در شمار اشعار خواندنی و ماندنی زبان پارسی است به وجود آورد.
در سال ۱۳۰۲ به هنگام ریاست وزرایی مشیرالدوله‌ی پیرنیا به ریاست شهرداری اصفهان گماره شد و بعد از سقوط کابینه‌ی مزبور به پای‌تخت مراجعت کرد و با قدرت مطلقه و قلدری‌های رضاخان به شمشیر قلم و سلاح شعر و تیغ زبان به نبرد برخاست. او ذره‌ای شک نداشته که سردار سپه غلام حلقه‌به‌گوش و نوکر دست‌نشانده‌ی بریتانیای کبیر! بوده و ستدی شوم و خیانت‌بار در شرف تکوین است که انگلستان از یک سو او را به سلطنت برساند و او هم در عوض از سوی دیگر ایران و ایرانی را در استعمار و استثمار انگلیس درآورد.

ماجرای ترور
حائری در بخشی دیگر از این مقاله به ماجرای ترور عشقی پرداخته و آن را بدون تردید دسیسه‌ای از جانب سردارسپه رضاخان می‌داند، آن هم به خاطر انتقادهای تند عشقی از او در روزنامه‌ی «قرن بیستم». پیش از پرداختن به ادامه‌ی مقاله‌ی حائری بد نیست مختصری از «قرن بیستم» بگوییم:
عشقی سه شماره از این نشریه را در دوران جنگ اول جهانی در زادگاه خویش یعنی همدان منتشر کرد و بعد هم که به استانبول رفت، انتشار مجله متوقف شد، اما پس از بازگشت از استانبول ادامه‌ی «قرن بیستم» را در تهران منتشر کرد. نخستین شماره‌ی این نشریه در تهران در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۳۰۰ شمسی با حروف سربی در ۱۶ صفحه در قطع وزیری و به طور هفتگی انتشار می‌یافت. تا سال ۱۳۰۳ شمسی که میرزاده عشقی کشته شد. آخرین شماره‌ی قرن بیستم در هفتم تیر ۱۳۰۳ چاپ شد که مانند توپ صدا کرد؛ همان شماره‌ای که میرزاده‌ي عشقی در آن به موضوع جمهوریت و سردار سپه تاخته بود. پنج روز بعد از انتشار این شماره عشقی در خانه‌اش توسط سه ناشناس مورد هدف گلوله قرار گرفت و چهار ساعت بعد در بیمارستان نظمیه جان سپرد.