یادداشت ماهنامه‌ی شهر کتاب

        به‌تازگی در نشر ماهی مجموعه‌ای پا گرفته به نام «تئاتر و تاریخ». در این مجموعه، نمایش‌نامه‌هایی منتشر می‌شوند که ماجرایشان درباره‌ی یک واقعه‌ی تاریخی است یا این‌که شخصیت‌های تاریخی آدم‌های نمایش‌اند. 
تاکنون چند عنوان در این مجموعه منتشر شده، از جمله «سه‌گانه‌ی ساحل آرمانشهر» (نمایش‌نامه‌های سفر، کشتی‌شکستگان و نجات) از تام استاپارد. شهر کتاب مرکزی در روز 24 بهمن 1394 مراسم رونمایی از این سه کتاب را با حضور مترجمان اثر (نازنین دیهیمی و مهدی نوری) و آبتین گلکار (متخصص و مترجم ادبیات روسی) و امیررضا کوهستانی (نمایش‌نامه‌نویس و کارگردان تئاتر) برگزار کرد. 
آبتین گلکار ابتدا در باب ژانر این سه اثر صحبت کرد. او معتقد است این سه‌گانه نوعی کمدی است که در عین مستند نبودن می‌تواند در رده‌ی نمایش‌نامه‌های مستند قرار بگیرد، و درعین‌حال که روایتگر تاریخ نیست ــ به‌نوعی ــ نمایش‌نامه‌ی تاریخی محسوب می‌شود. در تاریخ نمایش قرنِ بیست به بعد، نمایش‌نامه‌ی مستند بر اساس حوادث و مدارک حقیقی نوشته می‌شد، حال‌آن‌که در تریلوژی استاپارد چنین نیست و او درباره‌ی وقایعی حرف می‌زند که به صورت تاریخی ثبت نشده‌اند. استاپارد از شخصیت‌ها و اتفاقاتی حرف می‌زند که همگی واقعی‌اند، اما خود را در منگنه‌ی نقل دقیق تاریخ قرار نمی‌دهد. گلکار می‌گوید استاپارد در نمایش‌نامه‌اش دو روشن‌فکر را مقابل هم قرار می‌دهد تا با هم گفت‌وگو کنند و شاید این دو در عالم واقع هیچ‌گاه همدیگر را ملاقات نکرده باشند یا هم‌چنین گفت‌وگویی با هم نکرده باشند. این وجه تفاوت این اثر با دیگر آثار تاریخی یا مستند است. در واقع، استاپارد تعدادی از روشنفکران روس را به‌عنوان قهرمان نمایش‌نامه‌اش دور هم جمع کرده و ضمن پایبند بودن به چهره‌ی حقیقی آنها، دیدگاه خود را روایت می‌کند و طبعاً برای نوشتن دیالوگ‌هایش به مستندهایش مراجعه کرده است. گلکار معتقد است شخصیت‌ها در «سه‌گانه‌ی آرمانشهر» کشش دراماتیک دارند. 
کوهستانی می‌گوید این نمایش‌نامه‌ی نُه‌ساعته درباره‌ی شهروندان ساحل آرمانشهری است که مثل هر کدام از ما آرزو دارند سهی در بهتر شدن دنیا داشته باشند، در نهایت می‌میرند بدون این‌که نگرش‌شان تأثیری بر تبدیل شدن جهان به جایی بهتر برای زندگی گذاشته باشد. اتفاق جالب توجه دیگر در این نمایش‌نامه این است که تمام شخصیت‌ها روشن‌فکرانی هستند که اتفاقاً خودشان را نماینده‌ی مردم می‌دانند، اما مردم در نمایش‌نامه حضور ندارند. در جایی از نمایش‌نامه، پیشخدمتی از یکی از شخصیت‌ها درخواست مقداری پول می‌کند و آن شخصیت در پاسخ می‌گوید: «با ما به زبان کتاب سخن بگو!» این یعنی دلیل ناکامی این متفکران در رسیدن به اهدافشان فقط مربوط به جهان بیرون نمی‌شود. جهان آن‌قدر هم جای پلشتی نیست. می‌توان قسمت بزرگی از دلیل را در خود این متفکران جست‌وجو کرد. 


ماهنامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی هفتم، سال 1394.