یادداشت فهیمه نظری

        «کارگران و انقلاب ۵۷» برگرفته از پایان‌نامه‌ی دکترای آصف بیات استاد جامعه‌شناسی دانشگاه ایلینوی در آمریکای شمالی است که در جولای ۱۹۸۴ به دانشگاه کنت در کنتربری انگلستان ارائه کرد. «کارگران و انقلاب ۵۷» روایتی است از نقش کارگران صنعتی در انقلاب ۱۳۵۷. تمرکز بیات در این پژوهش بر تشکل‌های شورای کارگران در کارخانه‌های بزرگ کشور است؛ همان‌ها که با اعتصابات گسترده‌شان در سال ۵۷ چرخ اقتصادی رژیم شاه را متوقف کردند و از این راه در پیروزی انقلاب سهیم شدند.
همین کارگران اعتصابی بودند که در فردای انقلاب مدیریت بسیاری از کارخانه‌های کشور را در دست گرفتند و با تشکیل شوراهای کارخانه، اجرای امور را از راه تصمیم‌گیری‌های جمعی و از پایین پیش بردند. به تعبیری این شوراها خلأ قدرت را در مکان‌های کار در زمانی که صاحبان یا مدیران ارشد کارخانه‌ها فرار کرده یا اعلام ورشکستگی کرده بودند پر کردند و به زعم بیات ذهنیت نوین و انقلابی آنان با این تفکر که «حال زمان اعمال قدرت از پایین و تعیین سرنوشت کشور به دست خودمان است»، نقش کلیدی در تشکیل شوراهای کارگری ایفا کرد و از این راه، در حل بحران تولید به‌خصوص در زمان جنگ با عراق کمک‌های ارزنده‌ای کرد.
آصف بیات در سال‌های ۱۳۵۹ و ۶۰ این پروژه‌ی آکادمیک را با مطالعه‌ی میدانی در چهارده کارخانه‌ی بزرگ در کرج و تهران و تبریز، و همین‌طور بازدید و مصاحبه در بیمارستان‌های کارگری، وزارت کار، وزارت صنایع، خانه‌ی کارگر که به مقر شوراهای اسلامی تبدیل شده بود و دیگر نهادها به انجام رساند.
این کتاب به مثابه سند تاریخی عمل می‌کند که مشاهدات میدانی، مصاحبه با بیش از ۱۵۰ کارگر، شرکت در جلسات شوراها به همراه تفسیر خود بیات از این مشاهدات را در آن لحظات تاریخی ارائه می‌دهد. بیات کوشیده از راه این پژوهش به پرسش‌های زیر پاسخ دهد:
کارگران کارخانه‌ها که نقشی محوری در انقلاب داشتند، چه درکی از انقلاب داشتند؟
چگونه انقلاب را در اعمال روزانه‌و در کار و در خواسته‌های‌شان تعبیر می‌کردند؟
 نقش دین‌داری و فرهنگ در این زمینه چه بود؟
درک و عمل کارگران با تفسیر رهبری سیاسی که انقلاب را تنها یک جنبش ایدئولوژیک اسلامی تعبیر می‌کردند، چقدر متفاوت بود؟ 
یافته‌های این کتاب روایت‌هایی مانند روایت میشل فوکو یا بسیاری از شرق‌شناسان یا روایت رسمی حکومتی را که انقلاب ایران را به جنبشی ایدئولوژیکی مذهبی تقلیل می‌دهد، زیر سوال می‌برد اما در عین حال به تفسیرهای آن دسته از مارکسیست‌ها و دیگر ناظران که نقش اسلام را در جریان مبارزات انقلابی نادیده می‌گیرند، انتقاد دارد؛ چراکه بر اساس یافته‌های آن اسلام در آن برهه بخش مهمی از ذهنیت کارگران را تشکیل می‌داد.
بیش از همه این پژوهش نشان می‌دهد که چگونه طبقات پایین جامعه یعنی کارگران صنعتی که در آن زمان بسیاری‌شان بی‌سواد بودند، خواهان مشارکت در تصمیم‌گیری در امور کار و تولید نه‌تنها در جهت منافع خودشان بلکه در جهت بهبود وضعیت اقتصادی کل جامعه بودند. شوراهای کارگری به اعتقاد بیات در یک معنا بیان آرمان‌های دموکراتیک بودند که نمونه‌ی آن در انقلابات کنونی بهار عربی به ندرت دیده می‌شود. البته او اذعان دارد که نمی‌خواهد تصویری رمانتیک و زیبا و بدون نقص از این تجربه به دست دهد ولی معتقد است که با وجود کاستی‌ها و چالش‌ها، شوراهای کارگری به عنوان بخشی از سازمان‌های مردمی دوران انقلاب، تجسم گرایش مردم عادی به مشارکت در امور عمومی و عمل دموکراسی مستقیم در مکان‌های کار و زندگی بود؛ حتی اگر به ندرت واژه‌ی «دموکراسی» را به زبان می‌آوردند.

چرا ترجمه‌ی این کتاب به فارسی ضرورت داشت؟
آصف بیات در پیش‌گفتار کتاب در توضیح این‌که چرا پس از گذشت بیش‌از سه دهه، با برگرداندن و انتشار این کتاب به زبان فارسی در ایران موافقت کرده می‌نویسد:
در این مدت، با تقاضاهای بسیاری برای ترجمه و انتشار آن به فارسی مواجه شدم؛ ولی تا چندی پیش موافقت نکرده بودم. دلیلش این بود که این کتاب اولین کار دانشگاهی‌ام به زبان انگلیسی بود و هنوز تسلط کافی نداشتم؛ از این رو از ساختار متن و برخی بحث‌های نظری‌اش راضی نبودم. با قضاوت کنونی و پس از بیش از سه دهه احساس می‌کنم که برای مثال درک من از «طبقه» در آن زمان ناپخته بود یا بحث‌های دولت و پوپولیسم و دین‌داری عامیانه، به تامل و تحقیق بیش‌تری نیاز داشتند. ولی با مطالعه‌ی چندباره‌ی کتاب در ماه‌های اخیر متقاعد شدم که کتاب حاوی یافته‌های تاریخی و تجربی غنی و ارزشمند است و از این رو استحقاق انتشار به زبان فارسی را دارد. در عین حال شاید بتوان گفت که تحولات کارگری در سال‌های اخیر موضوعیت این کتاب را روشن‌تر می‌کند. در برخی از صنایع مانند شرکت نیشکر هفت‌تپه کارگران صحبت از تشکیل شوراهای کارگری به میان آورده‌اند. گفته می‌شود برخی از کارگران خواستار تصمیم‌گیری جمعی و نظارت بر امور مدیریت در زمینه‌هایی مانند خصوصی‌سازی شده‌اند. این کتاب می‌تواند تجربه این‌گونه درخواست‌ها و سازمان‌دهی و چالش‌های آن‌ها رادر سال‌های اولیه‌ی پس از انقلاب ۵۷ در معرض دید عموم قرار دهد، ولی از دید من این کتاب موضوعیت وسیع‌تر تاریخی دارد. ص ۱۱ پیش‌گفتار