بریده‌های کتاب سیدمحمدمهدی

همان طور كه انسان كه رؤيت كمالى در خود كرد و غير را فاقد ديد از آن يك حالت تعزّز و ترفّع و سركشى از براى نفس او پيدا شود و تكبّر كند، وقتى كه غير را كامل ديد، در او يك حالت ذلّ و انكسارى رخ دهد كه اگر عوامل خارجيه و مصلحات نفسانيه نباشد حسد توليد كند.

مکاید نفس و شاهكارهاى او به قدرى دقيق است كه انسان جز پناه به خدا چاره اى ندارد.

يك وقت رذيلۀ حب دنيا و جذبۀ طلب شرف و جاه انسان را به تواضع وامى دارد، اين خُلقِ تواضع نيست؛ اين تملق و چاپلوسى است، و از رذائل نفسانيه است.

همان طور كه عجب گاهى مبدأ تكبر است، حسد نيز گاهى مبدأ آن شود. ممكن است انسان چون خود را فاقد آن كمال ديد كه در غير است، به آن حسد ورزد؛ و اين سبب شود كه كبر كند به غير و آن را هر چه تواند تذليل و توهين كند.

اى برادر تا عمر و جوانى و قوّت و اختيار باقى است اصلاح نفس كن. اعتنا به اين جاه و شرف‌ها مكن؛ اين اعتبارات را زير پا بگذار. تو آدمزاده‌اى، صفت شيطان را از خود دور كن.

بايد وارد مجاهده با قصد خالص شد، البته آن وقت نفس اصلاح می‌شود. تمام صفات نفسانيه قابل اصلاح است؛ ليكن در اوّل امر كمى زحمت دارد. آن هم بعد از ورود در اصلاحْ سهل و آسان مى‌شود. عمده به فكر تصفيه و اصلاح افتادن است و از خواب بيدار شدن است.

تواضع وليدۀ علم و معرفت است، و كبر و سركشى زاييدۀ جهل و نادانى است. اين ننگ جهل و عار پستى نظر را از خود دور كن ؛ و متصف به صفات انبيا شو ؛ و صفت شيطان را به يك سو انداز ؛ و منازعه با خداى خود در رداى كبرياى او مكن كه منازع با حقْ مقهور غضب او خواهد شد

تكبّر نيست مگر از غايت جهل و نادانى! هر كس جهلش بيشتر و عقلش ناقص تر است، كبرش بيشتر است. هر كس علمش بيشتر و روحش بزرگ تر و صدرش منشرح تر است، متواضع تر است.

قدرى تفكّر در حالات خودت كن شايد دلت بيدار شود. اى انسانى كه اوّل امرت هيچ نبودى و در كتم عدم دهرهاى غير متناهيه بودى، ناچيزتر از عدم و محو از صفحۀ وجود چيست؟

يكى از عوامل قويۀ تكبّر كوچكى افق فكر و پستى حد قابليت است ؛ و لهذا چيزهايى كه كمال نيست، يا كمال لايق نيست، در او تأثير شديد كرده او را به عجب و كبر وادار مى كند ؛ و هر چه در او حبّ نفس و دنيا بيشتر باشد، اين امور در او بيشتر مؤثر واقع شود.