کتاب حاضر در سه بخش تنظیم یافته است: بخش نخست حاوی مطلابی در زمینه ی مهاجرت خاندان مولانا از بلخ به قونیه است و نیز حوادثی که در این میان بر آنان گذشته است؛ در بخش دوم به آشنایی با شخصیت شمس از آغاز کودکی و بزرگسالی و نخستین برخورد مولوی با شمس و بریدن مولانا از سنت سلطان العلمایی، اندیشه و جذب در آموزه ها و تعالیم شمس و سپس اجرا کردن عملی آن ها و سرانجام غیبت شمس و تنش ها و افسردگی های روحی و روانی مولانا و فراق او و آغاز کار شاعری مولانا پرداخته شده است؛ در بخش پایانی به مقوله ی شاعر شدن ناگهانی مولانا پس از سی و هشت سالگی اختصاص دارد که نگارنده در این بخش با تکیه بر دستاوردهای عصب ـ روان شناسی برای نخستین بار پرده از راز شاعری مولانا برمی دارد. نگارنده با بیان این نکته که: تحقیقات مربوط به طبقه بندی کارکردهای متفاوت بخش های مختلف مغز نشان داده که نیمکره ی چپ روی عملکرد و نیمکره ی راست روی شباهت عمل می کند و نیمکره ی چب برهانی و نیمکره ی راست شهودی است، تصریح می کند: "نرد عشقی را که مولانا پس از غیبت محبوب خود با حجره ای که شمس در آن می زیست می بارد حالات روحی او و تاثر شدید ناشی از فراق شمس را در آغاز کار به خوبی آشکار می کند... این ذهن آشفته و این روان بی قرار، دو راه در پیش داشته است؛ یا جنون کامل ـ مثل مورد نیچه ـ یا گذر از این بحران و رسیدن به مرز سلامت... آثار مولانا در جریان این بحران شدید روحی و سپس در دوران آرامش روحی نشان می دهد که محور ذهن او در کشاکش این تنش روحی و روانی و در اثر فشار شدید ناشی از افسردگی از محور مجاورت به سمت محور مشابهت منتقل شده است... بدین ترتیب سیر تحولات ذهنی مولانا از غزلیات تا آخرین بیت مثنوی نشان می دهد که ذهن هرلحظه با شدت بیش تری از نیمکره ی راست مغز و از محور مشابهت برای اندیشیدن، استدلال کردن، و بیان کردن استفاده می کند و جنبه ی غالب کارکرد ذهنی او همین محور مبتنی بر مشابهت است و در مثنوی به شکل کمال یافته ای به "منطق تمثیلی" که اساس و بنیان و پایه ی آن استدلال مبتنی بر مشابهت است ارتقا یافته است". گفتنی است در بخش ضمیمه نیز، نخست مطالبی در باب اقوال و اندیشه های شمس و هم چنین دیدگاه وی نسبت به مولانا ذکر گردیده و سپس گزیده ای از "معارف بهاولد" اثر مکتوب پدر مولانا درج شده است.